ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 14، شماره 12، اسفند 1400 ، شماره پی در پی 70

بررسی و تحلیل سبک‌شناسی نسخۀ خطّی «مرآت السالکین» اثر «میربابا درویش نقشبندی»

صفحه (93 - 111)
محمدتقی مقصودی ، احمدرضا یلمه‌ها (نویسنده مسئول)
تاریخ دریافت مقاله : بهمن 1399
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : فروردین 1400

چکیده

زمینه و هدف: نسخه های خطّی از گنجینه های ارزشمند میراث فرهنگی هر ملت و حاصل جهان‌بینی هریک از شاعران و نویسندگان است. احیای دست نوشته های کهن و زدودن گرد فراموشی از سیمای متون قدیمی و شناسایی آفرینندۀ این آثار اهمیّت شایانی دارد. نسخۀ خطی «مرآت السالکین» اثر «میر بابا درویش نقشبندی» یکی از این آثار ارزشمند است که بدلیل بکار بردن اصطلاحات صوفیه و عرفانی بویژه طریقۀ نقشبندیه و معرفی برخی از بزرگان این طریقه و آداب رسوم و اعتقادات نقشبندی میتواند در شناخت این طریق صوفیه مؤثر باشد. این تحقیق علاوه بر معرفی این نسخۀ خطی و مؤلف آن، به بررسی ویژگیهای سبکی در این اثر میپردازد.

روش مطالعه: این مقاله براساس مطالعات کتابخانه ای و به شیوۀ توصیفی-تحلیلی انجام شده است.

یافته ها: نسخۀ خطی «مرآت السالکین» اثر «میر بابا درویش نقشبندی» به شمارۀ5629 در کتابخانۀ دانشگاه تهران نگهداری میشود. «میربابا پسر میر درویش نقشبندی» یکی از عارفان و نویسندگان و شاعران باذوق، ولی ناشناختۀ قرن دوازدهم قمری است. این اثر توسط کاتبی نامعلوم در سال 1118 ه.ق به خط نسخ کتابت شده و مشتمل بر 430 صفحه است. البته نسخۀ فوق پس از نگارش توسط کاتب و یا دیگری مورد بازبینی و اصلاح قرار گرفته که در حاشیۀ متن تصحیح شده و اغلب با خط زدگی ترمیم و اصلاح گردیده است.

نتیجه گیری: کتاب مرآت السالکین دربردارندۀ مسائل عرفانی صوفیه، مطالب نثر و نظم، شامل آیات، احادیث، قصاید و غزلیات است. میربابا در این اثر با طرح عناوین مختلف عرفانی، حکایات و داستانهای منظوم که آمیخته به آیات، احادیث، امثله، مباحث و موضوعات اعتقادی و عرفانی است، به شرح مطالب خود به روش تمثیل میپردازد. نویسندۀ این اثر، در اغلب موارد به کتب طریقۀ نقشبندیه و به اشعار و کتاب سلسله الذهب جامی و مثنوی مولوی توجه زیادی داشته است و در برخی موارد از اشعارخود در متن آورده که عمدۀ این اشعار نادرست آمده است. همچنین گاه شعر دیگران به غلط به شاعران دیگری نسبت داده شده ‌است. درآمیختگی نظم و نثر، کاربرد فراوان آیات، احادیث و کلمات عربی از ویژگیهای خاص نثر این نسخه میباشد. کاربرد واژه ها و اصطلاحات عرفانی و صوفیه خصوصاً اصطلاحات طریقت نقشبندیه از دیگر تمایزات سبک‌شناسی نثر این نسخه است.

کلمات کلیدی
سبک‌شناسی , مرآت السالکین , میربابا درویش نقشبندی , نقشبندیه

• انیس الطالبین و عده السالکین، مبارک بخاری، صلاح (1371) تصحیح و مقدمۀ خلیل ابراهیم صاری اوغلی، به کوشش توفیق سبحانی، تهران: کیهان.
• بدیع از دیدگاه زیبایی‌شناسی، وحیدیان کامیار، تقی (1388) چاپ چهاردهم، تهران: سمت.
• تاریخ زبان فارسی، ناتل خانلری، پرویز (1382) سه جلد، تهران: فرهنگ نشر نو.
• دربارۀ ادبیات و نقد ادبی، فرشیدورد، خسرو ( 1387) تهران: امیرکبیر.
• دستور تاریخی زبان فارسی، ابوالقاسمی، محسن (1383) تهران: سمت.
• رشحات عین الحیاتف واعظ کاشفی، مولانا فخرالدین علی بن حسین ( 1358) با مقدمه و تصحیح و حواشی اصغر معینیان، تهران: بنیاد نیکوکاری نوریانی.
• سبک‌شناسی نثر پارسی، غلامرضایی، محمد (1398) چاپ دوم، تهران: سمت.
• سبک‌شناسی نثر، شمیسا، سیروس ( 1387) چاپ دوازدهم، تهران: میترا.
• سبک‌شناسی نظریه‌ها، رویکردها و روشها، فتوحی، محمود (1391) تهران: سخن.
• کلیات سبک‌شناسی، شمیسا، سیروس (1372) تهران: فردوس.
• مرآت السالکین، میر بابا، پسر میردرویش نقشبندی ( 1118ق) نسخۀ خطی به شمارۀ 29628، کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران.
• موسیقی شعر، شفیعی کدکنی، محمدرضا ( 1389) چاپ دوازدهم، تهران: آگه.
• نفحات الانس، جامی، نورالدین عبدالرحمان ابن احمد، (1370) به کوشش محمود عابدی، چاپ دهم، تهران: سخن.