ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 14، شماره 12، اسفند 1400 ، شماره پی در پی 70

متن شناسی و بررسی سبکی شمس اللالی نسخه خطی در بلاغت

صفحه (59 - 73)
مجتبی سعادت ، مریم محمودی (نویسنده مسئول)، مهرداد چترایی
تاریخ دریافت مقاله : مهر 1399
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : دی 1399

چکیده

زمینه و هدف: نقد و بررسی آثار بلاغی، یکی از مهمترین حوزه های مطالعات ادبی محسوب میشود. نسخه خطی شمس اللالی یکی از منابع بلاغت فارسی در قرن دوازدهم هجری است که تاکنون در پرده خمول و گوشه انزوا باقی مانده است. این نسخه منحصربفرددر کتابخانه ملک به شماره 1212 نگهداری میشود. بررسی مباحث بلاغی در این نسخه برای ترسیم چشم اندازی از تاریخ بلاغت و روند تطور آن اهمیت دارد.

روش مطالعه: این پژوهش که به روش تحلیلی ـ توصیفی انجام شده، ضمن معرفی نسخه خطی شمس اللالی به بررسی متن شناسی آن پرداخته است.

یافته ها: شمس اللالی در شمار متون بلاغی ای محسوب میشود که به نثر مرسل و ساده نوشته شده است. مؤلف در ساختاری دقیق و منسجم، معانی و بیان را در دو فن با رویکردی قیاسی با آراء و نظرات متأخران و با استفاده از امثال به پیش برده است. بخش اصلی متن که مشتمل بر علم معانی است در هشت باب و بسیار مفصل بیان شده و بخش دوم در فن علم بیان و مشتمل بر تشبیه و مجاز است و استعاره را مجاز به علاقه شباهت میداند نه تصویری مستقل. ازآنجاکه نسخه در آخر افتادگی دارد، درباره نظرات مؤلف درباب استعاره و کنایه اطلاعی وجود ندارد.

نتیجه گیری: این اثر از متنهای ارزشمند زبان فارسی است که تاکنون ناشناخته بوده است. معرفی آن بسبب جنبه های ادبی و علمی درخور توجه است. تصحیح این اثر به شناخت جنبه های مختلف زبان و ادبیات فارسی در حوزه بلاغت کمک میکند؛ همچنین به کامل ‌شدن شناخت سیر تحول و دگرگونی متون بلاغی یاری میرساند.

کلمات کلیدی
متن شناسی و بررسی سبکی شمس اللالی نسخه خطی در بلاغت

• بررسی تأثیر استدراکات بلاغیون بر روایی و پایداری ساختارمندی ایضاح البلاغۀ خطیب قزوینی، مؤذنی، علی محمد، طیب، زهیر، شجاع پوریان، ولی الله (1397) پژوهشنامه نقد ادبی و بلاغت، (2) 7، صص 195-214.
• بلاغت، موسوی، ابن احمد (بی تا) نسخۀ خطی متعلق به کتابخانۀ ملک. شمارۀ 1212. تهران.
• تاریخ تطور علوم بلاغت، شوقی ضیف، احمد (1383) ترجمۀ محمدرضا ترکی، تهران: سمت.
• تلخیص المفتاح، خطیب قزوینی (1302) بیروت: بی نا.
• دوره بندی تاریخ دانش بلاغت فارسی، سارلی، ناصرقلی و سعادت درخشان، فاطمه (1389) فصلنامه نقد ادبی، (10) 3، صص 7-33.
• سبک‌شناسی، بهار، محمدتقی (1370) چاپ ششم، تهران: امیرکبیر.
• فهرستگان نسخه‌های خطی ایران، درایتی، مصطفی (1390) (فنخا). تهران: سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی جمهوری اسلامی ایران.
• المطول، تفتازانی، مسعودبن عمر (بی تا). المطول فی شرح تلخیص المفتاح، عبدالرحیم بن محمدتقی خوانساری. تهران: انتشارات علمیۀ اسلامیه.
• معالم البلاغه، رجایی، محمدخلیل (1376) چاپ سوم، شیراز: دانشگاه شیراز.
• مفتاح العلوم، سکاکی، ابی یعقوب یوسف بن ابی بکر محمدبن علی (1407ه-م1987) چاپ دوم، بیروت: دار المکتب العلمیه.
• نخستین آثار فارسی در بلاغـت، اسمیت، ویلیام. (1373». ترجمـۀ محمـود حسـن آبـادی، کیهان اندیشه، شمارۀ 55، صص152-169.
• نقد و بررسی تحلیلی آثار برجستۀ بلاغی ـ بدیعی در ادب پارسی، رضایی، فضل‌الله (1388) (از رادویانی تا ثروتیان)، فصلنامۀ آینۀ میراث، شمارۀ 45، صص 143- 186.
• نگاه تحلیلی به علم بیان، آقاحسینی، حسین و همتیان، محبوبه (1394) تهران: سمت.
• نگاهی انتقادی به مبانی نظری و روشهای بلاغت سنّتی، فتوحی، محمود (1386) نشریه ادب پژوهی، شمارۀ 3، صص 9-37.