فصلنامه تخصصی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 9، شماره 2، تابستان 95 ، شماره پی در پی 32

نفایس الکلام و عرایس الاقلام، گنجینهای خطّی از خشاب نیشابوری

صفحه (1 - 17)
حسین مسجدی ، مهدیّه اسدی (نویسنده مسئول)
تاریخ دریافت مقاله : شهریور 1394
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : شهریور 1395

چکیده
نفایس الکلام و عرایس الاَقلام، سندی از سلسلۀ آل برهان در بخاراست. سران حنفی مذهبِ این تبار، مناصب شرعی و حکومتی آن دیار را دارا بودند. این کتاب به قلم نویسنده و شاعر توانا – ملقّب به افضل الشّعرا- رضی الدّین احمد بن محمود بن احمد سمرقندی ، معروف به خشّاب نیشابوری نگاشته شده است. ظاهراً علّت این شهرت، پیشۀ هیزم فروشی اجداد او و سبب خلط با رضی الدّین نیشابوری معروف است. به شهادت این رساله، خشّاب در سال 643 ق به صدارت دیوان انشا منصوب شد و نمونه نامه های فضلای عصر را به همراه برخی مفاوضات و مناشیر و فرامین آل برهان تدوین کرد. از این اثر نفیس که مهر تأییدی بر جزالت و استواری بیان و قلم اوست؛ تا کنون سه نسخۀ خطّی در دسترس قرار گرفته است. این متن، آراسته به شواهدی از آیات و روایات و اشعار تازی است. همچنین نام تعدادی از بزرگان ادب و سران سلسلۀ آل برهان را در خود دارد و به سبک نثر فنّی و متکلّف رایج مرسلات قرن هفتم نگاشته شده است. تأثیر این نثرِ مصنوع تا آنجاست که حتّی شمس منشی - نویسندۀ رسالۀ پراهمیّت دستور الکاتب فی تعیین المراتب - در مقدّمۀ کتابش از رضی الدّین احمد به عنوان یکی از استادان انشا یاد کرده است.

کلمات کلیدی
رضی الدّین احمد بن محمود سمرق , خشّاب نیشابوری , نفایس الکلام و عرایس الاقلام , منشآت , آل برهان , سبک نثر فنّی قرن هفتم