ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 14، شماره 10، دی 1400 ، شماره پی در پی 68

بررسی سبکی و فکری نسخۀ خطّی دیوان اظهری شیرازی، شاعر قرن یازدهم

صفحه (95 - 115)
رعنا نوحی ، اصغر دادبه (نویسنده مسئول)، عبدالرضا مدرس زاده (نویسنده مسئول)
تاریخ دریافت مقاله : آذر 1399
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : اسفند 1399

چکیده

زمینه و هدف: اظهری شیرازی شاعر گمنام قرن یازدهم هجری است که دربارۀ این سراینده پژوهشی نشده است. اساس مقاله حاضر بر پایه نسخۀ منحصربفرد موجود در کتابخانۀ مدرسۀ عالی شهید مطهّری است و هدف آن بررسی سبکی و فکری نسخۀ خطّی این شاعر عهد صفوی است.

روش مطالعه: مقالۀ پیش رو، مطالعه ای درون متنی، سبک شناسانه و نظری است که به شیوۀ پژوهش کتابخانه ای انجام شده است. محدوده و جامعۀ مورد مطالعه، دیوان اظهری شیرازی است.

یافته ها: در دیوان اظهری، سبک اصفهانی را همراه صنایع و بدایع لفظی و معنوی میتوان یافت. زبان اشعار این شاعر، ساده و غزلیّاتش بسیار لطیف است. با وجود اذعان شاعر به سرودن اشعار ترکی، اثری از آن در این نسخه یافت نشد. شعر او از جنبه های گوناگون در میان دیوان همعصران خود از امتیازاتی برخوردار است؛ از جمله در داشتن عنوان برای قصاید، پرداختن به نعت و منقبت، خودستایی، غزلیّات و رباعیّات شورانگیز عاشقانه، مثنویّات هزل و هجوآمیز، و قطعات حاوی مادّه تاریخ قابل توجّه است. همچنین انواع فواید زبانی و ادبی در این دیوان بچشم میخورد.

نتیجه گیری: اظهری شیرازی به شیوۀ دیگر شاعران سبک اصفهانی طبع آزمایی کرده است. زمان حیات شاعر را براساس مادّه تاریخهای دیوان، میان سالهای991 تا 1061 هجری یا کمی پس از آن میتوان دانست. در سطح فکری و محتوایی، موضوعات مذهبی، عاشقانه و هزل از درونمایه های اصلی اشعار اوست. در سطح زبانی، برخلاف شاعران سبک اصفهانی، واژه های عامیانه در اشعار او کمتر بچشم میخورد. بکارگیری وزنهای خاص و ردیفهای طولانی از ویژگیهای اشعار اوست. در سطح ادبی واج آرایی، تکرار، انواع جناس و نیز صور خیال، تشبیه، استعاره، کنایه، تلمیح، مراعات نظیر و اسلوب معادله بالاترین بسامد را در اشعار او دارد.

کلمات کلیدی
اظهری , قرن یازدهم , سبک اصفهانی (هندی) , خودستایی , نعت و منقبت , عشق , هزل

• آشنایی با عروض و قافیه، شمیسا، سیروس. (1367). چاپ دوم. تهران: فردوس.
• از سیستان تا تهران، مدرّس زاده، عبدالرّضا. (1394). کاشان: دانشگاه آزاد اسلامی کاشان.
• بث الشّکوی، دادبه، اصغر. (1381). دانشنامه بزرگ اسلامی. جلد11، صص346-342.
• تاریخ ادبیات در ایران، صفا، ذبیح الله. (1371). چاپ پنجم: بخش دو. تهران: فردوس.
• حسن تعلیل، دادبه، اصغر. (1391). دانشنامۀ بزرگ اسلامی. جلد3. صص606-603.
• سبک شناسی شعر، شمیسا، سیروس. (1394). ویرایش دوم. تهران: میترا.
• سبک شناسی نثر، شمیسا، سیروس. (1393). ویرایش دوم. تهران: میترا.
• صور خیال در شعر فارسی، شفیعی کدکنی، محمّدرضا. (1366). ویراست سوم. تهران: آگاه.
• عروض فارسی، ماهیار، عبّاس. (1382). چاپ ششم. تهران: قطره.
• فنون بلاغت و صناعات ادبی، همایی، جلا ل الدین. (1368). چاپ ششم، تهران: هما.
• معانی، کزّازی، میرجلال الدّین. (1373). ویرایش سوم. تهران: نشر مرکز.
• المعجم فی معاییر اشعارالعجم، شمس الدّین محمّدبن قیس رازی. (1335). تصحیح محمّد قزوینی. تهران: دانشگاه تهران.
• موسیقی شعر، شفیعی کدکنی، محمّدرضا. (1368). چاپ دوم. تهران: آگاه.