ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 14، شماره 7، مهر 1400 ، شماره پی در پی 65

تحلیل سطح فکری منظومه های غنایی، بررسی موردی: روانشناسی شرم در ویس و رامین

صفحه (83 - 98)
فائزه افتخاری روزبهانی ، محمدعلی شفائی (نویسنده مسئول)، معصومه خدادادی مهاباد ، مجتبی انصاری شهیدی
تاریخ دریافت مقاله : شهریور 1399
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : آذر 1399

چکیده

زمینه و هدف: روانشناسی و ادبیات ارتباط تنگاتنگی با یکدیگر دارند. از آنجاکه شخصیتهای یک منظومه غنایی، به نوعی پهنه رویارویی عواطف بشری و آفرینشی است که از درون فرد و بستر اجتماع برخاسته است، در این پژوهش، با نگاهی بر گستره روانشناسی و ادبیات، به آن پرداخته شده است که این امر به فراهم آمدن زمینه مطالعه ادبیات به شیوه ای علمی و ژرف، یاری رسانده است. یکی از درونمایه های موجود در منظومه های غنایی، بویژه در فرهنگ ایرانی، احساس شرم است. انعکاس و برآیند این عنصر، منجر به واکنشهای گوناگونی از سوی شخصیتهای منظومه غنایی و تجلی انواع شرم میگردد. در پژوهش حاضر با پرداختن به منظومه ویس و رامین و با بهره مندی از نقد برونی ادبیات و نگرش روانشناسی، ابعاد شرم و رویکردهای آن بدقت مورد کاوش قرار گرفته است.

روش مطالعه: با استفاده از تحلیل مفهومی بازتاب شرم و نیز انتخاب کلیدواژه هایی، به بررسی این ویژگی پرداخته و پس از گردآوری یافته ها، جهت روشنگری بیشتر با استفاده از شیوه های آمار توصیفی، بررسی تحلیلی انجام گرفته است.

یافته ها: ویس و رامین دارای انواع شرم هستند و بازنمایی آن، با حالات و نشانه های گوناگونی همراه است و همچنین توسط انواع سازوکارهای دفاعی سعی در مقابله با آنها دارند که از این دیدگاه نیز مورد بررسی قرار گرفته است.

نتیجه گیری: ویس و رامین، دو مفهوم شرم و بی‌شرمی را همزمان تجربه میکنند. ویس، شخصیتی همواره شرمگین دارد و حتی عملکردهای بی‌شرمانه او نیز واکنشی وارونه به شرمی است که در ژرفای جان او رخنه کرده است. او که در ابتدا با عوامل ایجادکننده حس شرم، بشکل سالم مقابله میکند، پس از ناکامی، به شیوه ای ناسالم جهت مقابله با شرم خود، اقدام به سرکشی و طغیان میکند. در کنار این شیوه به وسیله های دفاعی دیگری نیز دست مییازد.

کلمات کلیدی
شعر غنایی , منظومه ویس و رامین , نقد روانشناسی شرم , شخصیت , ویس و رامین.

• آسیب‌شناسی روانی، آزاد، حسین. (1374). چاپ دوم، تهران: بعثت.
• استعاره‌های مفهومی در حوزۀ شرم با استناد به شواهدی از شعر کلاسیک فارسی، افراشی، آزیتا، و مقیمی‌زاده، محمدمهدی. (1393). زبان‌شناخت، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، (2) 5، صص20-1.
• درآمدی جامع بر نظریه‌های فمینیستی، تانگ، رزمری. (1387). ترجمه منیژه نجم عراقی. تهران: نی.
• رفتاردرمانی عقلانی – هیجانی، دریلینگ، ایلین، هافنر، ای. جک، و شیهان، تیم. (1393). ترجمه مجتبی دشتی و سلمی دشتی. تهران: لیوسا.
• روانشناسی شرم و گناه، مدیلتون موز، جین. (1373). ترجمه شهلا ارژنگ. تهران: البرز.
• زمینه روانشناسی، پارسا، محمد. (1377).. چاپ پانزدهم. تهران: بعثت.
• علل و پیشگیری و درمان شرم، افرون، رونالد تی. پاتر، و افرون، پاتریشیا پاتر. (1392). ترجمه محمد نوابی. تهران: انسان برتر.
• فرهنگ اشارات، شمیسا، سیروس. (1387). جلد اول، چاپ دوم، تهران: میترا.
• کاوسجی کاتراک، جمشید، خلاصۀ سخنرانی فرهاد آبادانی، دربارۀ تمدن و فرهنگ ایران باستان، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
• نظریه‌های شخصیت، شولتز، دوآن، و شولتز، آلن. (1398). ترجمۀ یحیی سیدمحمدی. تهران: ویرایش.
• وقتی شرم بیمار میکند، براد شاو، جان. (1391). ترجمه حسین قاسمخانی. تهران: راز نهان.
• ویس و رامین، فخرالدین اسعد گرگانی. (1332). تصحیح محمدجعفر محجوب. تهران: اندیشه.
• ویس و رامین، فخرالدین اسعد گرگانی. (1395). تصحیح محمد روشن. چاپ ششم، تهران: صدای معاصر.
• Craven, M. P., & Fekete, E. M. (2019). Weight-related shame and guilt, intuitive eating, and binge eating in female college students. Eating behaviors, No.33, pp. 44-48.
• Donohue, M. R., & Tully, E. C. (2019). Reparative prosocial behaviors alleviate children’s guilt. Developmental psychology.
• Wang, L., Pan, H., & Zhang, H. (2020). The effect of emotional intensity of shame on children’s prosocial behavior. European Journal of Developmental Psychology, 17(2), pp. 263-274.