ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 14، شماره 7، مهر 1400 ، شماره پی در پی 65

بررسی سبکی و محتوایی نسخۀ خطی مخزن الانشاء، اثر محمدرضا کلهر

صفحه (1 - 15)
کسری بقائی‌پور ، بهرام پروین گنابادی (نویسنده مسئول)
تاریخ دریافت مقاله : مرداد 1399
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : آبان 1399

چکیده

زمینه و هدف: مخزن الانشاء کتابی در تعلیم ترسل و نامه نگاری، اثر محمدرضا کلهر، یکی از کاتبان خوش‌قریحه اما گمنام قرن سیزدهم است. بررسی سبکی و محتوایی و ویژگیهای آن موضوع اصلی این پژوهش است. در این مقاله سعی شده است به بررسی سبکی و محتوایی «مخزن الانشا» از سه منظر زبانی، ادبی و فکری پرداخته و میزان توفیق و مهارت نویسنده در سنت ترسل و نامه نگاری عهد ناصری سنجیده شود.

روش مطالعه: پژوهش پیش رو، مطالعه ای نظری است که به شیوۀ توصیفی-تحلیلی انجام شده است. محدوده و جامعۀ موردمطالعه کتاب چاپ سنگی مخزن الانشاء نوشتۀ محمدرضا کلهر است که نسخۀ منحصربفرد این کاتب و نویسنده به شمارۀ 3970 درکتابخانۀ آستان قدس رضوی و به شمارۀ 25683 در کتابخانۀ ملی موجود است. این کتاب شامل مجموعه نامه های اخوانیات و سلطانیات و منشآت مربوط به بزرگان آن دوره است.

یافته ها: ازجمله ویژگیهای سبکی شعرهای این کتاب مواردی مانند بکارگیری ماهرانۀ صنایع ادبی، تلاش در آفرینش واژه های خوش‌آوا، و واژه آفرینی گویا و تأثیرگذار است. نثر آن نیز آهنگین و استفاده از انواع سجع، حذف فعل به قرینه، حروف اضافۀ مضاعف، واژه های کهن و... در آن بسامد بالایی دارد. علاوه بر اینها، کاربرد آیات قرآنی و احادیث، شعرهای عربی و ضرب‌المثلها این کتاب را ازجمله کتابهایی قرار داده که از نظر ادبی و سبکی حائز اهمیت هستند.

نتیجه گیری: نویسندۀ این اثر در نگارش کتاب خود به سبک نویسندگانی ازجمله قائم‌مقام و سعدی نظر داشته است. همچنین با بررسی مخزن الانشاء میتوان توانمندی کلهر را بعنوان یکی از نویسندگان موفق در انعکاس ساختار فکری، زبانی و ادبی دورۀ خود به اثبات رسانید.

کلمات کلیدی
محمدرضا کلهر , مخزن الانشاء , ترسل , تحلیل سبکی و محتوایی

• قرآن کریم
• نهج‌البلاغه
• آشنایی با عروض و قافیه، شمیسا، سیروس، (1383)، تهران: میترا.
• ارکان نامه‌نگاری در مخزن الانشاء و تطبیق آن در فراید غیاثی، اکبرزاده، سیده شکوفه، و دیگران ( 1394)، جستارهای ادبی، شمارۀ 189، صص34و35.
• از صبا تا نیما، آرین پور، یحیی، (1372)، تاریخ 1500 سال ادب فارسی، تهران: زوار.
• اندیشۀ ترقی و حکومت قانون عصر سپهسالار، آدمیت، فریدون، (1356)، تهران: خوارزمی.
• دیوان اشعار، سنایی، مجدودبن آدم، (1336)، به کوشش مظاهر مصفا، تهران: امیرکبیر.
• سبک‌شناسی، بهار، محمدتقی، (1369ش)، تهران: امیرکبیر.
• شرح زندگانی من یا تاریخ اجتماعی و اداری دورۀ قاجاریه، مستوفی، عبدالله، (1388)، تهران: زوار.
• فهرست تاریخ، سفرنامه، سیاست نامه، روزنامه و جغرافیای خطی کتابخانۀ سلطنتی، آ تابای، بدری، (1356)، تهران: کتابخانۀ سلطنتی.
• فهرست نسخه های خطی فارسی، منزوی، احمد، (1348ـ 1353)، تهران: مؤسسۀ فرهنگی منطقه ای.
• فیض الدموع، بدایع نگار، محمدابراهیم، (1374ش)، شرح زندگانی امام حسین علیه السلام با نثر فارسی بلیغ و فصیح، مقدمه و تصحیح اکبر ایرانی قمی، قم: هجرت.
• قبلۀ عالم، امانت، عباس، (1383)، ترجمۀ حسن کامشاد، تهران: کارنامه.
• لغت نامه، دهخدا، علی اکبر، (1377)، چاپ دوم دورۀ جدید، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
• نگاهی تازه به بدیع، شمیسا، سیروس، (1368)، چاپ چهاردهم، تهران: فردوس.
• هنرمندان و آثار هنری: میرزا محمدرضا کلهر، اقبال آشتیانی، عباس (1323)، مجلۀ یادگار، (7) 1، ص 41.