ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 14، شماره 6، شهریور 1400 ، شماره پی در پی 64

تحلیل مؤلفه های سبکی در سروده های پایداری میرزاده عشقی و محمدتقی بهار

صفحه (205 - 219)
مریوان حسین فرحان (نویسنده مسئول)، سیداحمد پارسا
تاریخ دریافت مقاله : اردیبهشت 1399
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : مرداد 1399

چکیده

زمینه و هدف: ادبیات پایداری آینۀ انعکاس واکنشهای ملتهای تحت ستم و نارضایتی آنان از وضع موجود است؛ از همین رو ادب پایداری علیرغم تفاوتهای زبانی، زمانی، فرهنگی، دینی، جغرافیایی و مواردی از این دست، رسالت واحدی را دنبال میکند و آن بیداری توده های مردم و تهییج آنان دربرابر اشغالگران سرزمینشان یا حاکمان ستمگر آن بوده است. موضوع پژوهش حاضر تحلیل مؤلفه های سبکی در سروده های پایداری میرزاده عشقی و محمدتقی بهار است.

روش مطالعه: روش پژوهش توصیفی ـ تحلیلی است؛ داده ها به شکل کتابخانه ای گردآوری و به شیوه تحلیل محتوا تجزیه و تحلیل شده اند.

یافته ها: موتیفهای شعری دوران مشروطه در شعر شاعران آن عصر تقریباً مشترک است اما رویکرد هریک از آنان با دیگری متفاوت و حاکی از جهان‌بینی خاص او است. این قضیه در موتیف پایداری نیز صدق میکند.

نتیجه گیری: بهره گیری فراوان میرزاده عشقی از مظاهر فولکلور در بیان مفاهیم و موضوعات پایداری باعث شده فولکلور نقش برجسته ای بعنوان یک شاخصۀ سبکی در اینگونه از اشعار وی ایفا کند. بازتاب باورهای عامیانه و استفاده از اصطلاحات، کنایات، تشبیهات و مثلهای عامیانه، مهمترین جلوه های فولکلور در شعرهای پایداری میرزاده عشقی بشمار میرود. در مقابل، بهار در شعرهای پایداری چندان از جلوه های فولکلور بهره نبرده و بیشتر با زبانی سخته و ادبی مفاهیم پایداری را بیان کرده است. از نظر فکری عشقی رادیکالتر از بهار است. گفتمان بهار در آغاز، صرف‌نظر از پختگی زبانی او، همانند عشقی دارای زبانی توفنده است و گفتمانی تسلیم‌ناپذیر و سراسر اعتراض را در دورۀ احمد شاه تا آغاز دورۀ رضاشاه نمایندگی میکند. اما خیلی زود و بعد از زندانی کردنش، این گفتمان تغییر میکند و انتقاد جای خود را به ستایش از رضاشاه میدهد. به عبارت دیگر پایداری در شعر بهار جای خود را به تسلیم و سکوت میدهد.

کلمات کلیدی
ادب پایداری , سبک‌شناسی , فولکلور , میرزاده عشقی , ملک‌الشعرای بهار

• آسیب‌شناسی ادبیات تطبیقی در جهان عرب، پروینی، خلیل (۱۳۹۴)، پژوهش‌نامۀ انتقادی متون و برنامه‌های علوم انسانی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، شمارۀ 34، صص 20- 36.
• آفاق الادب المقارن عربیا و عالمیا، الخطیب، حسام (1992)، بیروت: دارالفکرالمعاصر.
• ادبیات پایداری، سنگری، محمدرضا (1383). مجله شعر، شماره 39، زمستان، صص 45- 53.
• ادوار شعر فارسی، شفیعی‌کدکنی، محمدرضا (1387). تهران: سخن.
• امام و ادبیات پایداری، عیسی نیا، رضا (1385) متین (30) 8، صص 121-143.
• امثال و حکم، دهخدا، علی‌اکبر (1361). جلد 2، تهران: امیرکبیر.
• دیوان، بهار، ملک الشعرا (محمد تقی) (1387)، تهران: نگاه.
• دیوان، میرزاده عشقی، محمدرضا (1350). تصحیح علی‌اکبر مشیر سلیمی، تهران: امیرکبیر.
• سبک‌شناسی شعر، شمیسا، سیروس (1391). تهران: میترا.