ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 14، شماره 6، شهریور 1400 ، شماره پی در پی 64

تحلیل انتقادی شناختی مجاز در اشعار ملک‎الشعرای بهار

صفحه (79 - 95)
حسین محمدصادقی ، زهرا باباسالاری (نویسنده مسئول)، مریم پرهیزکاری ، نغمه حسینی
تاریخ دریافت مقاله : شهریور 1399
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : آذر 1399

چکیده

زمینه و هدف: این مقاله به بررسی شناختی مجاز در اشعار شاعر معاصر ایران، محمدتقی بهار میپردازد. در این پژوهش، با اتخاذ دیدگاه شناختی مجاز (لیتلمور، 2015) که برای مجاز از دیدگاه شناختی نقشهای ارجاعی مستقیم، برجسته سازی و تفسیری، ارجاع درون‌متنی و انسجام، ارجاع برون‌متنی، کنش گفت غیرمستقیم، رابطه سازی و ایجاد گروههای گفتمانی، حسن تعبیر، اغراق، کنایه، ابهام، ارزیابی، ایدئولوژی، موضع گیری و خلاقیت قائل شده است، به تحلیل انتقادی ـ شناختی مجاز در اشعار ملک‌الشعرا بهار پرداخته میشود تا مشخص شود کدام مجازهای مفهومی با چه بسامدی در اشعار او بکار رفته است.

روش مطالعه: در این پژوهش، تقسیم‌بندی دوازده گانۀ علاقه های مجاز براساس چهارچوب نظری لیتلمور (2015) از دیدگاه شناختی در دیوان اشعار محمدتقی بهار با روش تحلیلی ـ توصیفی مورد تجزیه و تحلیل قرار میگیرد. همچنین در پژوهش حاضر، در امر توصیف، از توزیع فراوانی و درصد استفاده شده است.

یافته ها: براساس شواهد موجود از اشعار بهار، تمامی دوازده نقش مجاز در ابیات ملاحظه گردید. این موضوع، تأییدی بر گفتۀ زبانشناسان شناختی است که معتقدند مجاز در سراسر زبان جاری و ساری است. بهار در مجموعۀ اشعار خود، به میزانهای مختلفی از هریک از دوازده نقش مجاز بهره برده است.

نتیجه گیری: نتیجۀ این بررسی نشان میدهد سه نقش پربسامد در اشعار بهار «نقش ارجاعی مستقیم»، «برجسته سازی و تفسیری» و «کنش‌گفت غیرمستقیم» و کم‌بسامدترین نقش مجاز «رابطه سازی و ایجاد گروه های گفتمانی» است.

کلمات کلیدی
زبانشناسی , معنی‌شناسی , مجاز , محمدتقی بهار , لیتلمور

• بررسی استعارۀ زمان از دیدگاه شناختی در اشعار فروغ فرخزاد، حسندخت فیروز، سیما. و گلفام، ارسلان. (1388). فصلنامۀ نقد ادبی، شمارۀ 7، صص 121-136.
• بررسی شناختی مجاز در اشعار رهی معیری، کازرونی مجرد، زهرا. (1396). پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه پیام نور بوشهر.
• بیان، شمیسا، سیروس. (1388). تهران: فردوس.
• تحلیل انتقادی شناختی مجاز در سرخطهای انتخاباتی روزنامه‌های ایران، پورابراهیم، شیرین. (1398). نشریۀ پژوهشهای زبانشناسی، (2) 11، شماره ترتیبی 21، صص 96-81.
• دیوان اشعار، بهار، محمدتقی. (1387). تهران: نگاه.
• Barcelona, A. (2012). Metonymy-guided inferences in creative thinking (humor, theology and art). Paper presented at the 9th Conference of the International Association Researching and pplying Metaphor. Lancaster, United Kingdom.
• Kovecses, Zoltán (2010). Metaphor: A Practical Introduction. 2nd ed, New York: Oxford University Press.
• Lakoff, G. & Johnson, M. (1980). Metaphors We Live by. Chicago: Chicago University Press.
• Littlemore, J. (2015). Metonymy: Hidden Shortcuts in Language, Thought & Communication. Cambridge: Cambridge university press.
• Panther, K. U., & Rudden, G. (2012). Antonymy in language structure and use. In M. Brdar, Raffaelli and M. Žic Fuchs (eds.) Cognitive Linguistics between Universality and Variation. Newcastle upon Tyne: Cambridge Scholars Publisher, pp 161-188.
• Pfaff, K., Gibbs, R., & Johnson, M. (1997). Metaphor in using and understanding euphemism and dysphemism. Applied Psycholinguistics, 18 (1), pp 59–83.