ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 14، شماره 2، اردیبهشت 1400 ، شماره پی در پی 60

چالش نیازها در شیوۀ شخصیّت‌پردازی رمان سووشون

صفحه (221 - 236)
محمدعلی رضایی ، ساره زیرک (نویسنده مسئول)، امیراسماعیل آذر
تاریخ دریافت مقاله : خرداد 1398
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : شهریور 1398

چکیده

زمینه و هدف: شخصیّت اصلیترین عنصر ساختمان روایی هر داستان است و شیوۀ بیان و آفرینش آنها، نقش اساسی در روند پردازش پیرنگ و شکلگیری رویدادها و حرکت روبه جلو هر متن روایی دارد. اگر در داستان، شخصیّت وجود نداشته باشد، ماجرایی رخ نخواهد داد. در این پژوهش شخصیّتهای اصلی رمان سووشون، یوسف و زری، از دیدگاه شیوۀ بیان مورد بررسی و واکاوی قرار گرفته است. بر مبنای الگوی سه گانه برتری‌طلبی، مهرطلبی و انزوا‌طلبی اوصاف شخصیتهایی است که اغلب شکلگیری آنها را متأثر از محیط و تربیت میدانند.

روش مطالعه: ﭘﮋوﻫﺶ پیش رو، ﺑﺮ مبنای روش ﺗﻮصیفی- تحلیلی و با شیوۀ مطالعۀ ﻛﺘﺎبخاﻧﻪای و ﻳﺎدداﺷﺖﺑﺮداری از آﺛﺎر کارن هورنای و رمان سیمین دانشور و ﺗﺤﻠﻴﻞ و ﺑﺮرﺳﻲ دو ﺷﺨﺼﻴّﺖ اصلی سووشون صورت گرفته است.

یافته ها: قهرمانان اصلی داستان دو تیپ شخصیّتی قدرت‌طلب و مهرطلبند که نخستین، مرد و دیگری زن است. تحلیل نشان میدهد که علّت اصلی شکلگیری شخصیّت مهرطلب زنِ داستان، اضطرابها و نیازهایی است که وجود و حضور شخصیّت قدرت‌طلب مرد در زن برمی‌انگیخته است. این چالشها زن را دچار خودتصوّری کرده و به شخصیّتی تسلیم‌پذیر، خودسرزنش‌‌کننده و وابسته به محبّت و تصدیق دیگران مبدّل ساخته است. زری در انتهای این کشمکشهای درونی و بیرونی، آنچه را که در وجود افرادی چون یوسف میجُست و نسبت‌به عدم وجودشان در شخصیّت خود همیشه حسرت میخورد، به یکباره در خود میبیند. نیاز یوسف به قدرت‌طلبی از اضطرابی ناشی میشود که در ارتباط با تأثیر خارجیها میبیند. او میترسد برادران و هموطنان او به جان هم بیفتند و حس عدم امنیت در او نیاز به قدرتمندی و پیروزی را برمی‌انگیزاند.

نتیجه گیری: شخصیّتها ﺑواسطۀ کشمکشهای دروﻧﻰ و ﺑﻴﺮوﻧﻰ متحوّل میشوند و جایگاه اجتماعی خود را دگرگون میکنند یا تسلیم شرایط جامعه میگردند. همانطورکه با مرگ ناگهانی شخصیّت مرد، یوسف، تحوّل در تیپ شخصیّتی مهرطلب میّسر میشود و فاصلۀ نابهنجار بین خودِ واقعی و خودِ تصوّری زن ازمیان میرود.

کلمات کلیدی
روانشناسی شخصیّت , کارن هورنای , سووشون , محیط , نیاز

• آدلر، آلفرد (1379)، شناخت طبیعت انسان از دیدگاه روانشناسی، ترجمۀ طاهره جواهرساز. تهران: انتشارات رشد.
• جمعی از نویسندگان (1397)، زندگی‌نامه و خدمات علمی و فرهنگی سیمین دانشور، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
• دانشور، سیمین (1398)، سووشون، چاپ بیست و پنجم. تهران: انتشارات خوارزمی.
• رایکمن، ریچارد (1387)، نظریّه‌های شخصیّت، ترجمۀ مهرداد فیروزبخت. تهران: انتشارات ارسباران.#÷ شاملو، سعید (1382)، روانشناسی شخصیّت، چاپ هفتم. تهران: انتشارات رشد.
• شاملو، سعید (1384)، مکتب و نظریّه‌ها در روانشناسی شخصیّت، چاپ هشتم. تهران: انتشارات رشد.
• شکرکن، حسین؛ و همکاران (1385)، مکتبهای روانشناسی و نقد آن، چاپ پنجم. تهران: انتشارات سمت.
• شولتز، دوان؛ شولتز، سیدنی‌آلن (1391)، نظریّه‌های شخصیّت، ترجمۀ یحیی سیّدمحمدی، چاپ بیست‌و‌دوم. تهران: انتشارات ویرایش.
• کریمی، یوسف، (1396)، روانشناسی شخصیّت، چاپ بیست و یکم، تهران: انتشارات ارسباران.
• میرصادقی، جمال (1385)، عناصر داستان، چاپ پنجم. تهران: انتشارات سخن.
• میرصادقی، جمال (١٣٦٦)، ادﺑﻴّﺎت داﺳﺘﺎﻧﻲ (ﻗﺼّﻪ، داﺳﺘﺎن ﻛﻮﺗﺎه، رﻣﺎن)، ﺗﻬﺮان: انتشارات ﺷﻔﺎ.
• نیکزاد، محمود (1391)، فرهنگ جامع روانشناسی، تهران: موسسۀ کیهان.
• هورنای، کارن (1369)، تضادهای درونی، ترجمۀ محمّدجعفر مصفّا. چاپ ششم. تهران: انتشارات بهجت.
• هورنای، کارن (1390)، شخصیّت عصبی زمانۀ ما، ترجمۀ محمّدجعفر مصفّا. چاپ پنجم. تهران: انتشارات بهجت.
• هورنای، کارن (1391)، خودکاوی، ترجمۀ محمّدجعفر مصفّا، چاپ پنجم. تهران: انتشارات بهجت.