- تعداد نمایش : 1167
- تعداد دانلود : 1001
- آدرس کوتاه شده مقاله: https://bahareadab.com/article_id/1090
سال : 13
شماره : 3
شماره پی در پی : 49
ماهنامه تخصصی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 13،
شماره 3،
،
شماره پی در پی 49
خوانش بینامتنی نمایشنامه «ضحاک» ساعدی و داستان ضحاک شاهنامه بر مبنای نظریه ترامتنیت ژنت
صفحه
(237
- 252)
بهروز اظهری ، حمیدرضا فرضی (نویسنده مسئول)، علی دهقان
تاریخ دریافت مقاله
: 11 خرداد 1398
تاریخ پذیرش قطعی مقاله
: 29 شهریور 1398
چکیده
زمینه و هدف:اسطوره از عناصر تأثیرگذار در ساختار و محتوای داستانهای معاصر است و نمایشنامۀ «ضحاکِ» غلامحسن ساعدی ازجمله آثاری است که با تأثیرپذیری از اسطوره ها به وجود آمده است.در مقالۀ پیش رو روابط بینامتنی این اثر با داستان ضحاک شاهنامه طبق نظریه ترامتنیت ژنت بررسی شده است.
روش مطالعه:مقالۀ پیش رو با روش توصیفی ـ تحلیلی و براساس منابع کتابخانه ای انجام شده است.
یافته ها:از لحاظ پیرامتنی، نمایشنامه ضحاک با داستان ضحاک شاهنامه هم رابطه پیرامتنی درونی دارد و هم رابطه پیرامتنی بیرونی؛ بدین صورت که عنوان نمایشنامه و اسامی شخصیتها بیانگر پیرامتن درونی هستند و مقاله ها، مصاحبه ها و نقدهای نوشته شده درباره نمایشنامه ضحاک -که به ارتباط آن با داستان ضحاک شاهنامه اشاره کرده اند- پیرامتنهای بیرونی آن هستند. از نظر پیوند بینامتنی نیز از بینامتنیت ضمنی استفاده شده است به گونه ای که نویسنده به برخی از قسمتهای داستانِ شاهنامه، از قبیل تقسیم طبقاتی جمشید، آشنایی قبلی ضحاک وآشپز(ابلیس)، تصمیم ضحّاک برای کشتنِ شهرناز و ارنواز، محبوبیت ارنواز و تقدس برخی عددها مانندِ سه و هزار در نمایشنامۀ خود اشاره کرده است. نویسندۀ نمایشنامه بواسطه استفاده از برخی ویژگیها و درون‌مایه های متون حماسی و اساطیری ـ بخصوص شاهنامه ـ مانند براعت استهلال، سحر و جادو، پیشگویی و دلاوری زنان، توانسته با آنها پیوندِ سرمتنیت برقرار کند.
نتیجه گیری:نمایشنامه ضحاک ساعدی تحت تأثیر داستان ضحاکِ شاهنامه فردوسی به وجود آمده است و دارای قابلیتهای تحلیل بینامتنی است. ساعدی توانسته است از رهگذرِایجادِ روابط بینامتنی،با اسطوره ضحاک، به بازنویسی آن بپردازد و با تکیه براحساسات فردی قهرمانان شاهنامه به ویژه اسطورۀ ضحاک،آنها را از جنبۀ آرمانی بیرون آورد و به آدمهای معاصر نزدیک کند و به عبارتی یک روایتِ امروزی از اسطورهای یادشده ارائه دهد. نتیجۀ پژوهش نشان میدهدکه ساعدی توانسته است با تکیه براحساسات فردی قهرمانهای داستانِ شاهنامه به ویژه اسطورۀ ضحاک، آنها را از جنبۀ آرمانی بیرون آورد و روایتی معاصر و امروزی از اسطوره های یاد شده ارائه نماید.
<-div>
کلمات کلیدی
شاهنامه
, داستان ضحاک
, نمایشنامه ضحاک
, ترامتنیت ژنت
, پیرامتنیّت
, سرمتنیّت
- آلن، گراهام، (1395). بینامتنیت. ترجمه پیام یزدانجو. تهران: مرکز. صص 82 و 150.
- ابراهیمی، نادر، (1386). آتش بدون دود. جلد 1. تهران: روز جهان. ص 10.
- احمدی، بابک، (1386). ساختار و تأویل متن. تهران: مرکز. صص 699-698.
- بزرگ بیگدلی، سعید؛ و همکاران، (1395). تحلیل سیر بازتاب مضامین و روایتهای اسطورهای ایرانی در رمانهای فارسی (از 28 مرداد 1332 تا 1387). مجله پژوهشهای زبان و ادبیات فارسی، شماره 19، صص 262-237.
- تودوروف، تزوتان، (1396). منطق گفتگویی میخاییل باختین. ترجمه داریوش کریمی. تهران: مرکز. ص 103.
- چندلر، دانیل، (1387). مبانی نشانه‌شناسی. ترجمه مهدی پارسا. تهران: سوره مهر. صص 284 و 296.
- حسن‌زاده، میرعلی؛ و همکاران، (1395). «روابط بینامتنی رمان فریدون سه پسر داشت، با داستان فریدون در شاهنامه»، دو فصلنامه علوم ادبی، سال 6، ش 9، صص 83-55.
- حصوری، علی، (1388). سرنوشت یک شمن؛ از ضحاک به اودن. تهران: نشر چشمه. ص 80.
- خبرگزاری دانشجویان ایران «ایسنا»، (1386). ترامتنیت، مطالعه روابط یک متن با دیگر متنها. گزارش نشست بررسی اسطوره ضحاک؛ یکشنبه 13 شهریور.
- رضایی دشت ارژنه، محمود، (1388). «نقد و تحلیل قصه‌ای از مرزبان‌نامه براساس رویکرد بینامتنیت»، مجله نقد ادبی، دوره 1، شماره 4، صص 51-31.
- زاهدی، فریندخت؛ و همکاران، (1397). ضحاک و لوکی: مقایسه دو اسطوره ایرانی و اسکاندیناوی بر مبنای نمایشنامه‌های ضحاک و ایولف کوچک در چهارچوب نظریه کنشگرایانه ژرژ دومزیل. مجله ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی، دوره 14، شماره 52، صص 276-249.
- ساعدی، غلامحسین، (1392). ضحاک. تهران: نگاه. صص 56- 12 و 116-95.
- سخنور، جلال؛ سبزیان مراد آبادی، سعید، (1387). بینامتنیت در رمانهای پیتراکروید. پژوهشنامه علوم انسانی، شماره 58، صص 78-65.
- شمیسا، سیروس، (1383). انواع ادبی. تهران: فردوس. صص 85-84.
- شوالیه، ژان؛ گربران، آلن، (1387). فرهنگ نمادها. جلد 5. ترجمه سودابه فضایلی. تهران: جیحون. ص 527.
- شیمل، آنه‌ماری، (1393). راز اعداد. ترجمه فاطمه توفیقی. تهران: انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب. صص 97-71.
- صفا، ذبیح‌الله، (1369). حماسه سرایی در ایران. تهران: امیرکبیر. صص 250-246.
- فردوسی، ابوالقاسم، (1379). شاهنامه. به کوشش سعید حمیدیان. جلد 1. تهران: قطره. صص 91-40 و 186.
- قبادی، حسینعلی؛ و همکاران، (1395). تحلیل اسطورهای رمان درد سیاوش با نگاه به تأثیر کودتای 28 مرداد 1332 در بازتاب اسطوره‌ها. مجله ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی، دوره 12، شماره 42، صص 235-209.
- محمدزاده، فرشته؛ و همکاران، (1396). تحلیل چگونگی بازتاب گونه‌های بینامتنی با شاهنامه در تاریخ نوشته‌های سلسله‌ای بر مبنای بینامتنیت ژرار ژنت. مجله پژوهشنامه ادب حماسی، دوره 13، شماره 23، صص 161-137.
- مونسان، فرزانه؛ و همکاران، (1393). بینش اساطیری در آثار منیرو روانی‌پور. مجله ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی، دوره 10، شماره 37، صص 337-303.
- نامور مطلق، بهمن، (1384). نقد و بررسی نمایشنامه ضحاک. پژوهشنامه علوم انسانی، شماره 56، صص 83-98.
- نامور مطلق، بهمن، (1386). ترامتنیت، مطالعه روابط یک متن با دیگر متنها. پژوهشنامه علوم انسانی، شماره 56، صص 83-98.
- نامور مطلق، بهمن، (1390). درآمدی بر بینامتنیت، نظریه‌ها و کاربردها. تهران: سخن. صص 35-25 و 126.
- نامور مطلق، بهمن، (1395). بینامتنیت از ساختارگرایی تا پسا مدرنیسم. تهران: سخن. ص 28.