ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 13، شماره 12، اسفند 1399 ، شماره پی در پی 58

بررسی مایگان و شگردهای زبانی و بلاغی "حرف اضافه" رضا رفیع

صفحه (183 - 202)
بتول مهدوی (نویسنده مسئول)، مهشید روحی جویباری
تاریخ دریافت مقاله : خرداد 1399
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : مرداد 1399

چکیده

طنز یکی از ژانرهای ادبی مهم محسوب میشود، که در طول تاریخ ادبیات این سرزمین، بویژه پس از نهضت مشروطه وظیفه انتقاد از مسائل اجتماعی را بر عهده داشته است. در بررسی آثار طنز آمیز علاوه بر تحلیل درونمایه ها و آماج طنز میتوان به بررسی تکنیکهای طنزپردازی نیز پرداخت، که شناخت این شگردها در فهم و درک مخاطب و نیز التذاذ بیشتر آنها در مطالعه آثار طنزآمیز موثر است.

رضا رفیع از طنزپردازان معاصر کشورمان است، که طنزهایی به شعر و نثر دارد. او با نگاهی دقیق و با زبانی شیرین ضمن بهره گیری از انواع تکنیکها طنزپردازی به طرح دیدگاههای انتقادی خود نسبت به نابسامانیهای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور میپردازد، که هم موجب خنده و تفکر مخاطب و هم سبب تنبّه مسئولان میگردد. رفیع هرچند در جایگاه یک طنزپرداز متعهد، دغدغه عدالت اجتماعی و آزادی بیان دارد؛ اما طنز او شیرین و غیرگزنده است. جستار پیش رو که به روش توصیفی- تحلیلی سامان یافته، ضمن بررسی درونمایه و آماج کتاب حرف اضافه، شگردهای سه گانه زبانی، بلاغی و موقعیتی طنز رفیع نیز مورد بررسی قرار گرفته است. برایند پژوهش حاضر حاکی از آن است، که رفیع از غالب شگردهای طنزپردازی به ویژه بهره گیری از ظرفیت زبان عامیانه و محاوره، در حوزه زبانی وکنایه و تعریض در سطح بلاغت و خلق موقعیتهای طنزآمیز به وسیله توصیف سود جسته است. نگارندگان از شگردهای دیگر طنز نظیر: آیرونی، نظیره نویسی و نقیضه پردازی در "حرف اضافه" رفیع غافل نبوده و نمونه هایی مناسب از مقولات یاد شده را مورد بررسی قرار داده اند.

کلمات کلیدی
طنز , حرف اضافه , رفیع , شگرد , درونمایه

• فرهنگ واژگان و اصطلاحات طنز، اصلانی، محمدرضا(1385)، تهران: کاروان.
• فرهنگ بزرگ سخن،انوری، حسن( 1381) تهران: سخن.
• طنز، پلارد، آرتور(1386) ترجمه سعید سعیدپور، تهران: نشر مرکز.
• تاریخ طنز در ادبیات فارسی، جوادی، حسن(1384) تهران:کاروان.
• فرهنگ اصطلاحات ادبی،داد، سیما( 1385)تهران:مروارید.
• حرف اضافه،رفیع زاده، سیدرضا(1395)،تهران:اطلاعات.
• «زبان معیار چیست و چه ویژگی هایی دارد؟»، رضایی، والی(1383) نامه فرهنگستان، سال6، شماره 3،صص20- 35.
• گلستان، سعدی شیرازی(1392)،تصحیح غلامحسین یوسفی،تهران:خوارزمی.
• اسرار و ابزار طنزنویسی، (مجموعه مقالات)، سلیمانی، محسن(1391)، تهران: سوره مهر.
• انواع ادبی، شمیسا، سیروس،(1373)،تهران: فردوس.
• نگاهی تازه به بدیع، شمیسا، سیروس،(1381) تهران: فردوس.
• موسیقی شعر،شفیعی کدکنی، محمدرضا (1384 )، تهران:نشر آگه.
• در باب طنز،کریچلی، سیمون(1384)، ترجمه سهیل سُمّی،تهران: ققنوس.
• آیرونی، موکه، داگلاس کالین(1389)، ترجمه حسن افشار،تهران:مرکز.
• فرهنگ فارسی عامیانه، نجفی، ابوالحسن(1387) تهران: نیلوفر.
• گزیده قابوسنامه عنصرالمعالی، یوسفی، غلامحسین(1362)، تهران: امیرکبیر.