ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 13، شماره 12، اسفند 1399 ، شماره پی در پی 58

گستردگی و گوناگونی تمثیل در مصیبت نامۀ عطار

صفحه (1 - 26)
سعیده ساکی انتظامی ، ملک محمد فرخزاد (نویسنده مسئول)، سیداحمد حسینی کازرونی
تاریخ دریافت مقاله : آذر 1398
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : خرداد 1399

چکیده

تمثیل یکی از مهمترین انواع ادبی است که جایگاه مهمی در ادبیات فارسی دارد و در انتقال مفاهیم عقلی، ذهنی، و انتزاعی به مخاطبان بسیار مؤثر و کارآمد است. بررسی ابعاد گوناگون تمثیل گام مهمی در شناسایی آثار عطار و شگردهای او برای تفهیم مفاهیم و انتقال پیام است. مصیبت نامه به عنوان اثری تمثیلی که سفر روحانی سالک فکرت را روایت میکند، نمونۀ خوبی برای این بررسی است. پرسش اصلی تحقیق این است که عطار در مصیبت نامه چگونه از تمثیل و انواع آن در طرح مفاهیم عرفانی و اخلاقی و تفهیم بهتر این مضامین برای مخاطب بهره گرفته است و نوع نگاه او به عنوان عارف نسبت‌به این شگرد ادبی چگونه است؟ این پژوهش به شیوۀ کتابخانه ای و ازطریق فیش برداری به توصیف و تحلیل داده ها پرداخته است. بر اساس یافته ‌های تحقیق در مصیبت نامه از میان تمثیلهای روایی بیشترین استفاده مربوط به پارابل و در میان انواع تمثیلهای توصیفی مربوط به ارسال‌المثل است. از این امر چنین برمی‌آید که عطار برای انتقال بهتر مفاهیم پیچیدۀ عرفانی بیشتر از حکایات تمثیلی بهره برده است تا آرایش کلام.

کلمات کلیدی
عطار , حکایت , تمثیل , استعارۀ تمثیلیه , تشبیه تمثیلی , مصیبت نامه

• - از اشارتهای دریا: بوطیقای روایت در مثنوی، توکلی، حمیدرضا (1391) چاپ دوم، تهران: مروارید.
• - اسرارالبلاغه، جرجانی، عبدالقاهر (1366) ترجمۀ جلیل تجلیل، تهران: دانشگاه تهران.
• - اسرارنامه، عطار، فریدالدین (1388) مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی کدکنی، چاپ پنجم، تهران: سخن.
• - بحر در کوزه، زرینکوب، عبدالحسین (1378) چاپ هشتم، تهران: علمی.
• - بلاغت تصویر، فتوحی، محمود (1386) چاپ اول، تهران: سخن.
• - بلاغت فارسی، گلی، احمد (1387) تبریز: آیدین.
• - بوستان، سعدی شیرازی (1359) تصحیح غلامحسین یوسفی، تهران: انجمن استادان زبان و ادبیات فارسی.
• - بیان، شمیسا، سیروس (1370) تهران: فردوس.
• - تشبیه تمثیلی و استعارۀ تمثیلیه در کتب بلاغی، رضایی جمکرانی، احمد (1394) ادب‌پژوهی، شمارۀ 34، صص 33-50.
• - تذکره‌الاولیا، عطار، فریدالدین (1905) به تحقیق رینولد نیکلسون، جلد اول و دوم، لیدن: بریل.
• - تمثیل و ادبیات تمثیلی، حسینی کازرونی، سیداحمد (1394) تحقیقات تعلیمی و غنایی زبان و ادب فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد بوشهر، شمارۀ 23، صص 13-24.
• - حکایتهای حیوانات در ادب فارسی، تقوی، محمد (1376) چاپ اول، تهران: روزنه.
• - دیوان اشعار عطار (1391) مقدمه و تصحیح رضا اشرف‌زاده، مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی.
• - دیوان اشعار رودکی (1376) بر اساس نسخۀ سعید نفیسی و براگینسکی، چاپ دوم، تهران: نگاه.
• - دیوان اشعار سنایی (1388) تصحیح مدرس رضوی، چاپ هفتم، تهران: سنایی.
• - دیوان اشعار ناصرخسرو (1393) به تصحیح مجتبی مینوی و مهدی محقق، چاپ نهم، تهران: دانشگاه تهران.
• - رمز و داستانهای رمزی در ادب فارسی، پورنامداریان، تقی (1375) تهران: علمی و فرهنگی.
• - رمزپردازی مار در مثنوی، سعادتی جبلی، افسانه (1397) زیبایی‌شناسی ادبی، پاییز، دورۀ 9، شمارۀ 37، صص 139-166.
• - زیباشناسی سخن پارسی، کزازی، جلال‌الدین (1389) بخش بیان، چاپ نهم، تهران: نشر مرکز.
• - ساختار و تأویل متن، احمدی، بابک (1380) تهران: نشر مرکز.
• - ﺳﺮﭼﺸﻤﮥ ﺗﮑﻮﯾﻦ و ﺗﻮﺳﻌﮥ اﻧﻮاع ﺗﻤﺜﯿﻞ، حمیدی، سیدجعفر و شامیان، اکبر (1384) دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز، شمارۀ 197، زمستان، صص 75-103.
• - شاعر آینه‌ها، شفیعی کدکنی، محمدرضا (1366) بررسی سبک هندی و شعر بیدل دهلوی، تهران: آگاه.
• - شرح شطحیات، بقلی شیرازی، روزبهان (1374) با تصحیح و مقدمۀ هانری کربن، چاپ سوم، تهران: کتابخانۀ طهوری.
• - صور خیال در شعر فارسی، شفیعی کدکنی (1395) چاپ هجدهم، تهران: آگاه.
• - فرهنگ نمادها، شوالیه، ژان و گربران، آلن (1378) ترجمۀ سودابه فضایلی، تهران: جیحون.
• - فرهنگنامه جانوران در ادب فارسی، عبداللهی، منیژه (1381) تهران: پژوهنده.
• - لسان‌العرب، ابن منظور (1990 م) جلد چهارم، بیروت: دارالصادر.
• - مثل، بهمنیار، احمد (1327) مجلۀ یغما، دی ماه، شمارۀ 10، صص 433-437.
• - مثلها از نگاهی نو، پارسا، احمد (1384) رشد آموزش زبان و ادب فارسی، شمارۀ 75، پاییز، دورۀ نوزدهم، صص 4-17.
• - مصیبت نامه، عطار، فریدالدین (1386) مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن.
• - نمادهای جانوری نفس در متون عرفانی با تکیه بر آثار سنایی، عطار و مولوی، رحیمی، امین و دیگران (1393) متن‌پژوهی ادبی، دورۀ 18، شمارۀ 62، صص147-173.