ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 13، شماره 10، دی 1399 ، شماره پی در پی 56

طنز و شگردهای بیان آن در اشعار جامی

صفحه (125 - 144)
معصومه موسی زاده ، مریم محمّدزاده (نویسنده مسئول)، رامین صادقی نژاد
تاریخ دریافت مقاله : فروردین 1399
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : اردیبهشت 1399

چکیده

طنز بعنوان یکی از متفرعات ادبیات انتقادی، از دیرباز در جهت اعتراض به مشکلات و در جهت جلوه دادن زشتیها، معایب و نواقص پدیده ها و روابط حاکم در حیات اجتماعی، با هدف تذکر، اصلاح و رفع نواقص و نابسامانیها توسط شاعران و نویسندگانی که وجدان بیدار و ضمیر آگاه دارند، خلق شده و به سبب اختناق و استبداد حاکم بر جامعه در لفافه شگردهای مختلف بیان میشود. اوج این نوع ادبی، در آثار شاعران و نویسندگان قرون هفتم تا نهم که دورۀ تسلط مغولان و تیموریان است، مشهود میباشد؛ از اینرو، در پژوهش حاضر، با روش توصیفی ـ تحلیلی، به یاری شواهدی از متن و با تأکید بر شگردهای بیانی مختلف از جمله تشبیه، تمثیل، پارادوکس، کنایه و ..، به بررسی این نوع ادبی در اشعار عبدالرحمن جامی که از برجسته ترین شاعران دورۀ تیموری است میپردازیم. یافته ها نشان میدهد که تکنیکهای زبانی از نظر کاربرد، سهم بسیار مهمی در خلق آثار این شاعر داشته است. از میان تکنیکهای محتوایی موجود در اشعار او نیز تناقض، تحامق و آوردن استدلالهای ظریف و خنده دار بیش از دیگر تکنیکها جلب توجه مینماید.

کلمات کلیدی
جامی , شگردهای بیان , طنز , عناصر بلاغی , قرن نهم

• - آسیب شناسی واژگان طنز، حرّی، ابوالفضل، 1387، تهران: سوره مهر.
• - اسرار شوخی نویسی، هلیتزر، ملوین، 1380، تهران: اداره کل پژوهشهای سیما.
• - المعجم، رازی، شمس قیس، تصحیح مدرس رضوی، 1360، تهران: زوار.
• - بدیع نو، محبتی، مهدی،1380، تهران: سخن.
• - بررسی تکنیکهای طنز و مطایبه در آثار هوشنگ مرادی کرمانی، حسام پور، سعید، دهقانیان، جواد، خاوری، صدیقه، 1390، مطالعات ادبیات کودک، سال دوم، شمارۀ 1، صص 90-61.
• - بررسی شگردهای طنز و مطایبه در افسانه های عامیانه ایرانی، نوفلی، فاطمه، واردی، زرّین تاج، 1397، نثرپژوهی ادب فارسی، سال 21، شماره 44، صص 202- 171.
• - بررسی گونه ها و شگردها و درونمایه های طنز در آثار سید حسن حسینی، حیدری نسب، نجمه، فولادی علیرضا، 1398، پژوهشنامۀ نقد ادبی و بلاغت، دوره 8، شمارۀ 1، صص 118-101.
• - بهارستان، جامی، عبدالرحمن ، تصحیح اسماعیل حاکمی، 1387، تهران: اطلاعات
• - تاریخ طنز در ادبیات فارسی، جوادی، حسن ،1384، تهران: کاروان
• - تأثیر بلاغت در برجسته سازی طنز گلستان، دولت آبادی، آرش،1391، فصلنامۀ نظم و نثر پارسی، دوره 5، شمارۀ 3، صص173-157.
• - تحلیل درونمایه ها و عناصر زبانی در اشعار طنز غلامرضا روحانی، باقری خلیلی، علی اکبر، غنی پور، احمد، آدینه، روجا ،1395، فصلنامۀ پژوهش زبان و ادبیات فارسی، شمارۀ 44، صص138-109.
• - تحلیل ساختاری اسلوب تهکّم در خطبه های نهج البلاغه، دهقان ضاد، رسول، موسوی مهربانی، ایمان، 1395، فصلنامه پژوهشنامه نهج البلاغه، سال چهارم، شماره 16، صص 31- 15.
• - تمثیل، مک کوئین، جان، ترجمه حسن افشار، 1389، تهران: مرکز.
• - جستارهایی در طنز و انواع آن در مقالات شمس، آقایانی چاوشی، لیلا ،1396، علوم ادبی سال هفتم، شماره ۱۱، صص 28-9.
• - خنده، برگسون، هانری لویی، ترجمه عباس میرباقری، 1390، تهران: شباویز.
• - داروی تلخ با طعم عسل(هدف و شیوۀ طنز)، هریس، رابرت،ترجمۀ فریبا شادمهر،1383، تهران: جام جم.
• - دیوان، جامی، عبدالرحمن ، ویرایش هاشم رضی، 1341، تهران: پیروز.
• - زبان صور و اسباب طنز، رادفر، ابوالقاسم، 1388، تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی، دوره 1، شماره 2، صص 120- 107.
• - طنز در ادبیات گذشتۀ ایران، صفری نژاد، حسن، 1385، کتاب ماه ادبیات، مرداد و شهریور، شمارۀ 108-106، صص38-28.
• - طنز و جلوه های شکل گیری آن در ادب فارسی، ناصری، ناصر،1385، فصلنامۀ ادبیات فارسی دانشگاه آزاد خوی، شمارۀ 7، صص114-79.
• - طنز و طنزپردازی در ایران، بهزادی اندوهجردی، حسین، 1378، تهران: صدوق.
• - فرهنگ ادبیات و نقد، ای. جی. کادن، ترجمه کاظم فیروزمند، 1380، تهران: شادگان.
• - فلسفه طنز، موریل، جان، ترجمه محمود فرجامی و دانیال جعفری، 1392، تهران: نی.
• - فنون بلاغت و صناعات ادبی، همایی، جلال الدین،1363، تهران: توس.
• - سبک شناسی نظریه ها، رویکردها و روشها، فتوحی، محمود،1390، تهران: سخن.
• - شگردهای طنزپردازی رسول پرویزی در شلوارهای وصله دار، زارع جیرهنده، سارا و خلیلی باقری، علی اکبر، 1395، فصلنامۀ کاوشنامۀ زبان و ادبیات فارسی، دوره 17، شمارۀ 33، صص 333-305
• - شیوه ها و شگردهای طنز و مطایبه، شادروی منش، محمدرضا ،1384، رشد زبان وادب فارسی، شمارۀ73، صص 57-50 .
• - شیوه های پرداختی طنز در کتاب فرهنگ جبهه، صفایی، علی و درویشی، لیلا،1391، فصلنامۀ ادبیات پایداری، دوره 4، شماره 7، صص 137- 121.
• - شگردهای طنزآفرینی در آثار شهرام شفیعی، علیخانی، زیبا، 1396، فصلنامه نقد کتاب کودک و نوجوان، دوره ۴، شماره۱۵، صص ۱۴۹-۱۶۹.
• - صورخیال در شعر فارسی، شفیعی کدکنی، محمدرضا ،1385، چاپ دهم، تهران: آگاه.
• - گستردگی و گوناگونی استفاده از تمثیل (یکی از ویژگیهای سبکی آثار جامی)، هادی-نژاد، فلاح، سمیع زاده، رضا، شفیع صفاری، محمّد، 1399، سبک شناسی نظم و نثر(بهار ادب)، شماره پیاپی 49، صص .
• - معانی و بیان، تجلیل، جلیل ،1362، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
• - نگاهی به گسترۀ طنز و مطایبه و شگردهای آن در آثار فرهاد حسن زاده، صفایی، علی و ادهمی، حسین ،1394، مطالعات ادبیات کودک، سال ششم، شماره 2، صص98-73.
• - نگاهی تازه به بدیع، شمیسا، سیروس ،1383، تهران: فردوس.
• - نمونه هایی از گونه های بیان شعر سیاسی تا اوایل قرن هفتم، محمّدزاه، مریم، مشتاق مهر، رحمان، 1388، فصلنامه ادبیات تخصصی، سال پنجم، شماره 22، صص 42- 20 .
• - واژه نامه هنر شاعری، میرصادقی، میمنت، 1373، تهران: مهناز.
• - هفت اورنگ، جامی، عبدالرحمن ،1386، تصحیح مرتضی مدرس گیلانی، تهران: اهورا