ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 13، شماره 8، آبان 1399 ، شماره پی در پی 54

جایگاه عشق در سطح فکری اشعار سلمان ساوجی بر مبنای تقسیم‌بندی عشق در عبهر العاشقین روزبهان بقلی شیرازی

صفحه (245 - 266)
منصور جلیلی ، رحیم طاهر (نویسنده مسئول)
تاریخ دریافت مقاله : دی 1397
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : فروردین 1398

چکیده

عشق از اساسیترین موضوعات عرفان و شعر فارسی است و انواع زمینی و آسمانی آن در اشعار شاعران و عارفان، مضامین عالی و تعابیر زیبایی را به وجود آورده است. در تفکر روزبهان بقلی شیرازی و سلمان ساوجی، نیز عشق از جایگاه والایی برخوردار است. روزبهان بقلی شیرازی و سلمان ساوجی،بعنوان یکی از تاثیرگذارترین عارفان و شاعران دورۀ خود، توجه وافری به این ودیعۀ الهی دارند و در بیان مفاهیم دینی و واژگان عرفانی از عشق بهره ‌های فراوانی گرفته اند.

این پژوهش که با روش کتابخانه ای، به طریق توصیفی- تحلیل محتوایی در غزلیات سلمان ساوجی انجام شده است، قصد دارد موضوع عشق را در غزلیات سلمان ساوجی،بر مبنای تقسیم‌بندی آن در کتاب عبهرالعاشقین روزبهان بررسی کند و خصوصیات آن را در افکار این شاعر نامی بررسی کند. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که در اشعار سلمان ساوجی نیز تقسیم‌بندی عشق (موجود در عبهرالعاشقین) دیده میشود، در نظر سلمان ساوجی، عشق انسانی (به تعبیر روزبهان) پایه و مقدمۀ رسیدن به عشق الهی است و عشق در ارتباط و اتحاد با حسن و جمال و به صورت تجلی، به انسان بخشیده شده است. نامحدود بودن عشق، ازلی و ابدی بودن و انگیزۀ آفرینش و برتری عشق بر عقل از ویژگیهای فکری درخصوص موضوع عشق در غزلیات سلمان ساوجی است.

کلمات کلیدی
تقسیم‌بندی عشق , روزبهان بقلی شیرازی , عبهر العاشقین , سلمان ساوجی

• -آفاق تفکر معنوی در اسلام ایرانی( 1387) هانری کربن، ترجمۀ داریوش شایگان و باقر پرهام، تهران، نشر پژوهش فرزان روز
• - ارزش میراث صوفیه، (1382) زرین کوب، عبدالحسین ؛تهران، انتشارات امیر کبیر
• - تاریخ فلسفه اسلامی ( 1377) کربن،هانری، ترجمۀ سید جواد طباطبایی، تهران، کویر
• - تحلیل تلمیحات عرفانی در دیوان سلمان ساوجی (۱۳۹۴).قندی، محمد تقی. تجلیل، جلیل. فصلنامه عرفان اسلامی. سال دوازدهم، شماره ۴۶.
• - تصوف عاشقانۀ روزبهان، (1387) پازوکی، شهرام ؛مجموعه مقالات عرفان ایران. به کوشش مصطفی آزمایش، تهران: حقیقت
• - درآمدی بر تصوف و عرفان اسلامی، ( 1388) چیتیک، ویلیام؛ ترجمۀ جلیل پروین، چاپ اول، تهران: انتشارات حکمت
• - در کوی دوست (1357) مسکوب،شاهرخ، تهران، شرکت انتشارات سهامی خاص
• - دیوان سلمان ساوجی. (۱۳۶۷). ساوجی، سلمان بن محمد ؛ با مقدمه دکتر تقی تفضلی و باهتمام منصور مشفق. چاپ دوم، انتشارات صفی علیشاه.
• - عبهر العاشقین. (1337). بقلی شیرازی، روزبهان؛ به کوشش هانری کربن و محمد معین. تهران: انستیتو ایران و فرانسه .
• - عرفان عارفان مسلمان(1372) نیکلسون، رینولد، ترجمۀ اسدالله آزاد، دانشگاه فردوسی مشهد
• - عشق صوفیانه، ( 1374) ستاری، جلال؛ چاپ اول، تهران، مرکز
• - مراحل عشق از ادوار آغازین تصوف ایران از رابعه تا روزبهان، ( 1384) ارنست، کارل ؛به کوشش لئونارد لویزن،ترجمۀ مجد الدین کیوانی،چاپ دوم، تهران، نشر مرکز
• - مفهوم عشق از دیدگاه روزبهان بقلی، ( 1389) اسفندیار، محمود رضا و فاطمه سلیمانی کوشالی؛ نیمسال نامۀ تخصصی پژوهشنامۀ ادیان، سال چهارم، شمارۀ هفتم، صص31-46
• - مفهوم عشق در سوانح العشاق و عبهرالعاشقین، ( 1388) کهدویی، محمد کاظم و لاله آشنا، مجلۀ نامۀ پارسی، شمارۀ 50و51؛ صص19-34
• - مقایسۀ تاویلهای عرفانی روزبهان در عبهرالعاشقین و عرایس البیان، ( 1391) نیری، محمد یوسف و لیلا روغن‌گیری؛ مجلۀ بوستان ادب دانشگاه شیراز، شمارۀ 3
• - میراث تصوف، ( 1384) لویزن، لئونارد؛ ترجمۀ مجدالدین کیوانی، تهران، مرکز