ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 13، شماره 8، آبان 1399 ، شماره پی در پی 54

خرد و ابعاد آن در «میان‌فزود»های شاهنامه فردوسی

صفحه (69 - 84)
خدیجه خسروی (نویسنده مسئول)، جلال خالقی مطلق ، علی ایمانی
تاریخ دریافت مقاله : دی 1398
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : اردیبهشت 1399

چکیده

درست است که همگان شاهنامه را یک اثر حماسی بدانند و از آن بعنوان اثری قهرمان ‌پرور یاد کنند، اما در حقیقت رسالت اصلی فردوسی افزون بر سرایش شاهنامه این است که منویات خویش را که چیزی جز خردگرایی و بیان ارزش دانش و حکمت، پند و اندرز و تبلیغ انسان‌مداری نیست، به خواننده ابلاغ کند. روشن است که فردوسی زاده عصر علم و حکمت است و به قطع متأثر از آن.

رسالت این پژوهش تبیین جایگاه «خرد» و مفاهیم آن ‌بویژه در «میان‌فزود‌»های شاهنامه است و «میان‌فزود» اصطلاحی است نوپدید که در این مقاله معادل با اصطلاح «اعتراض» بکار گرفته شده که نشانگر توانمندی شاعر در بهره گیری از این عنصر با بسامد بالا بجهت افزودن مفاهیمی درخور به متن شاهنامه است. در این مقاله اشاراتی بسیار کوتاه بمسأله خرد از دیدگاههای گوناگون در کتب دینی پیش از اسلام و پس از آن بایسته مینمود و پایان بخشِ کار ارائه نمونه های مناسب از «میان‌فزود»هاست.

کلمات کلیدی
خرد , فردوسی , شاهنامه , میان‌فزود , اعتراض

• - قرآن
• - ارمغان مور، مسکوب، شاهرخ، (1384)، تهران: نشر نی.
• - اوستا )کهن ترین سرودهای ایرانیان(، دوستخواه، جلیل،(1394)، جلد اول، تهران: مروارید.
• - اوستا)نامه مینوی آیین زرتشت(دوستخواه، جلیل،(1366)، تهران: مروارید.
• - بندهشن، بهار، مهرداد،(1397)، تهران: توس.
• - پژوهشی در اساطیر ایران، بهار، مهرداد، (1389)، تهران: آگه.
• - پیوند خرد و اسطوره در شاهنامه، موسوی، سیدکاظم- خسروی، اشرف، (1389)، تهران: علمی و فرهنگی.
• - تاریخ کیش زرتشت بویس، مری، (1393)، ترجمه صنعتی زاده- همایون تهران: گستره.
• - ترجمه رساله قشیریه، قشیری، ابوالقاسم،(1361)، )فروزانفر- بدیع الزمان ( تهران: علمی و فرهنگی.
• - جامعه‌شناسی تحریفات عاشورا، ضیائی، عبدالحمید،(1392)، تهران: هزاره‌ی ققنوس.
• - چند گفتار در فرهنگ ایران، مسکوب، شاهرخ،(1371)، تهران: زنده رود.
• - حماسه سرایی در ایران، صفا، ذبیح الله،(1369)،تهران: امیرکبیر.
• - خردگرایی در شاهنامه فردوسی، صفی نیا، نصرت،(1387)، تهران: واژه آرا.
• - دایرهالمعارف بزرگ اسلامی، مسعودی آرانی، عبدالله،(1393)، به سرپرستی محمد کاظم موسوی بجنوردی، جلد 21، ذیل مدخل،« حشو»، تهران: دایرهالمعارف بزرگ اسلامی.
• - دفتر خسروان، آیدینلو، سجاد، (1390)، تهران: سخن.
• - سخن‌های دیرینه خالقی مطلق، جلال، (1386)، )دهباشی علی(، تهران: افکار.
• - سرچشمه های فردوسی شناسی، ریاحی، محمدامین،(1372)،تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، پژوهشگاه.
• سوگ سیاوش، مسکوب، شاهرخ، (1370)، تهران: خوارزمی.
• - شاهنامه، (خالقی مطلق، جلال)، فردوسی، ابوالقاسم، (1389)، تهران: مرکز دایرهالمعارف بزرگ اسلامی.
• - شاهنامه،(خالقی مطلق، جلال)، فردوسی، ابوالقاسم، (1394)، تهران: سخن.
• - شکوه خرد در شاهنامه فردوسی، رضایی دشت ارژنه، محمود،(1392)، تهران: علمی و فرهنگی.
• - علل الشرایع، ابن بابویه، محمدبن علی، (1385)، قم: مکتبه الداوری.
• - فردوسی و شاهنامه، مرتضوی، منوچهر، (1369)، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
• - فردوسی، ریاحی، محمدامین،(1393)،تهران: طرح نو.
• - فرهنگ الرائد، مسعود، جبران، (1389)، ذیل مدخل«عقل». مشهد: به نشر.
• - فرهنگ پهلوی، فره‌وشی، بهرام، (1352)، ذیل مدخل «خرد»، تهران: دانشگاه تهران.
• - فرهنگ ریشه‌شناسی فارسی، (خالقی مطلق، جلال)، هرن، پاول- هوبشمان، هاینریش، (1394)، اصفهان: مهرافروز.
• - کاریردهای گوناگون و فراوان میان فزودها، یکی از ویژگیهای سبکی شاهنامه فردوسی، خسروی، خدیجه، خالقی مطلق، جلال،(1397)، سبک شناسی نظم و نثر فارسی، سال یازدهم، شماره چهارم: 119-99.
• - لغت نامه )فرهنگ متوسط دهخدا(، دهخدا، علی اکبر، (1390)، جلد اول، ذیل مدخل «خرد». تهران: دانشگاه تهران.
• - مصباح الهدایه و مفتاح الکفایه، کاشانی، عزالدین محمود، (1389)، تصحیح (کرباسچی، عفت - برزگر خالقی، محمدرضا)، تهران: زوار.