ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 14، شماره 2، اردیبهشت 1400 ، شماره پی در پی 60

پژوهشی در سبک و محتوای اشعار سنجر کاشانی

صفحه (1 - 17)
احمد محمدی (نویسنده مسئول)
تاریخ دریافت مقاله : خرداد 1399
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : شهریور 1399

چکیده

زمینه و هدف: میر سید محمد طباطبائی متخلص به سنجر کاشانی (981-1021) از شعرای فارسیگوی سدۀ یازدهم هجری است. دوران زندگی وی از لحاظ تاریخی مقارن با رواج سبک موسوم به هندی یا اصفهانی بود و مانند اغلب شعرای این سبک، بخشی از زندگی خود را در سرزمین هند سپری کرده و به سرایش اشعار خود در آن دیار پرداخته است. بواسطۀ عدم اشتهار سنجر، با وجود تحقیقات و پژوهشهای اندکی که دربارۀ این شاعر انجام شده، کیفیت و جزئیات مقام شاعری وی چندان شناخته شده نیست. سؤال اصلی تحقیق حاضر این است که برجسته ترین ویژگیهای سبکی و محتوائی شعر این شاعر در سطوح فکری، زبانی، لغوی و بلاغی کدامند و میزان عدول وی از خصائص عمده سبک هندی تا چه حد است؟

روش مطالعه: روش تحقیق در این مقاله روش توصیفی-تحلیلی است و انجام این پژوهش ازطریق مراجعه به مراجع و مآخذ موجود و مرتبط با زندگی و احوال سنجر کاشانی و خصوصیات سبکی و محتوایی شعر او صورت گرفته است.

یافته ها: سنجر در زمان حیات از شهرت و اعتبار قابل اعتنائی برخوردار بود تا بدان حدّ که صائب تبریزی در شعر خود از وی یاد کرده است. او شاعری مداح است و در شعر خود چندین تن از پادشاهان هند از قبیل اکبرشاه، میرزا خانی بیگ، شاهنوازخان و ابراهیم عادلشاه را ستوده است.

نتیجه گیری: باریک‌اندیشی و خلق مضامین نو و توجه به الفاظ محاوره به همراه استفاده فراوان از اسلوب تمثیل و پارادوکس از محوریترین خصیصه های سبک هندی شعر سنجر است. همچنین استعمال الفاظ دارای بار معنائی و رمزی خاص و نیز توجه ویژه به برخی وقایع و اشارات دینی در مدایح مذهبی را میتوان از وجوه تمایز شعر سنجر در مقایسه با شعر سایر شاعران این دوره قلمداد کرد.

کلمات کلیدی
سنجر کاشانی؛ سبک هندی؛ سبک اصفهانی؛ شعر فارسی قرن 10 و 11

• اعلا، محسن (1386)، تمثیل در سبک هندی، مجلۀ رشد آموزش زبان و ادب فارسی، صص19-23.
• حسینی، حسن (1376)، بیدل، سپهری و سبک هندی،چاپ دوم، تهران: انتشارات سروش.
• خاتمی، احمد (1371)، پژوهشی در سبک هندی و دورۀ بازگشت، چاپ اول، تهران: انتشارات بهارستان.
• دیوان سنجر کاشانی (1355)، تصحیح مصطفی فیضی، حسن عاطفی و عباس بهنیا، تهران: انتشارات موزه و اسناد مجلس.
• دیوان سنجر کاشانی (1387)، تصحیح حسن عاطفی و عباس بهنیا، تهران: کتابخانه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
• رحیمی زنگنه، ابراهیم؛ نجفی، آزیتا (1392)، بررسی انواع پارادوکس ترکیبی و معنائی در غزل منزوی، هفتمین همایش پژوهشهای زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه هرمزگان.
• زرینکوب، عبدالحسین (1384)، سیری در شعر فارسی، چاپ چهارم، تهران: انتشارات سخن.
• شفیعی کدکنی، محمد رضا (1381)، موسیقی شعر، چاپ هفتم، تهران: انتشارات آگاه.
• شفیعی کدکنی، محمدرضا (1375)، صور خیال در شعر فارسی، چاپ ششم، تهران: انتشارات آگاه.
• شمیسا، سیروس (1376)، سبک‌شناسی شعر، چاپ سوم، تهران: فردوس.
• شمیسا، سیروس (1378)، بیان و معانی، چاپ چهارم، تهران: انتشارات فردوس.
• شمیسا، سیروس (1378)، نگاهی تازه به بدیع، چاپ دهم، تهران: انتشارات فردوس.
• شمیسا، سیروس (1386)، فرهنگ تلمیحات، تهران: انتشارات میترا.
• فتوحی، محمود (1398)، سبک‌شناسی، نظریه‌ها و رویکردها و روشها، چاپ چهارم، تهران: انتشارات سخن.