ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 14، شماره 2، اردیبهشت 1400 ، شماره پی در پی 60

نگاهی به سنّت و نوآوری درتصویرپردازی شاعرانۀ شهریار

صفحه (131 - 149)
فاطمه یوسفی پور سیفی (نویسنده مسئول)
تاریخ دریافت مقاله : اردیبهشت 1399
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : مرداد 1399

چکیده
زمینه و هدف: شهریار را شاعر سنّتگرای نوجو‌ گفته اند و این، ویژگی غالب در سخن اوست؛ چه در زمینۀ موضوع و محتوا، چه زبان و چه تصاویر شاعرانه. در تصویرپردازی شاعرانۀ او، نو و سنّتی به هم آمیخته است؛ او هم تصاویر کلیشه ای و تکراری برگرفته از سنّت غزلسرایی فارسی را در شعر خود وارد میکند و بی‌قیدوبند آن را بکار میگیرد و هم با تکیه بر تجارب شخصی، دید فردی و عینیّت‌گرایی، تصاویر نو و بیسابقه ای از پدیده های معاصر و تجارب شخصی خویش میآفریند. در پژوهش حاضر، سنّت‌گرایی و نوگرایی شهریار در زمینۀ تصاویر شعری مورد بررسی قرار گرفته و تشبیهات و استعاره ها در شعر شهریار از این منظر بازکاویده شده و مورد تجزیه و تحلیل علمی و منتقدانه قرار گرفته است.
روش مطالعه: روش تحقیق در این مقاله، توصیفی-تحلیلی و روش گردآوری اطّلاعات، اِسنادی (کتابخانه ای) است.
یافته ها: بسامد تصاویر تکراری و کلیشه ای در شعر شهریار بسیار بالاست و حجم وسیعی از تصاویر او را، تصاویر مأخوذ از سنّت غزلسرایی فارسی تشکیل میدهد. تشبیهات و تصاویر مرتبط با ویژگیهای جمالشناسی معشوق، قریب به اتفاق، برگرفته از گذشته اند و نوآوریهای او در تصویرپردازی، بیشتر مرتبط با پدیده های معاصر، ویژگیهای زندگی مدرن و تجارب شخصی شاعر میباشد.
نتیجه گیری: تصاویری که ویژگیهای جمال‌شناسی معشوق سنّتی را بازتاب میدهند در شعر او بصورت گسترده وارد شده اند. بسیاری از تصاویر شعری او درمورد معشوق، برگرفته از سنّت است و در این زمینه به ویژه از حافظ، بسیار تأثیر پذیرفته است. شهریار در تصویرپردازی بیشتر از تشبیه و استعاره سود جسته است و اگر نوآوری‌هایی در زمینۀ تشبیه داشته، در استعاره، سنّت‌گراتر است. در شعر او کمتر میتوان نشانی از سمبل و نماد یافت و این عامل نیز نشان از عدم فردیّت در نظام کلی تصویری شهریار است.

کلمات کلیدی
شهریار , تصاویر شعری , سنّت‌گرایی , نوآوری

• ادبیات معاصر ایران (شعر)، روزبه، محمدرضا (1381) تهران: روزنه.
• این ترک پارسی‌گوی، منزوی، حسین (1372) تهران: برگ.
• بررسی و نقد فردیّت و شیئیت (جزئیت) در شعر نیمایوشیج، تشکری، منوچهر و دلال رحمانی، محمدحسین (1392)، فصلنامۀ علمی و پژوهشی نقد ادبی، سال 6، شمارۀ21، صص63-84.
• به همین سادگی و زیبایی (یادنامۀ شهریار)، علیزاده، جمشید (1374) تهران: نشر مرکز.
• تبیین ویژگیهای نگاره‌های مثنوی «گوی و چوگان»، فاضلی، مهتاب و ریاضی، محمدرضا (1389) مجلّۀ نگره، دورۀ 5، شمارۀ 15، صص83-93.
• جلوه‌های رمانتیسم در شعر شهریار، صدری‌نیا، باقر (1382) نشریۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی تبریز، سال46، شمارۀ 188، صص133-156.
• دیوان رودکی، رودکی (1376) به کوشش سعید نفیسی، چاپ دوم، تهران: نگاه.
• دیوان شهریار، شهریار، محمدحسین (1387) چاپ‌ سی‌ویکم، تهران: زرین و نگاه.
• دیوان غزلیّات، حافظ شیرازی، شمس‌الدین (1366) به کوشش خلیل خطیب رهبر، چاپ چهارم، تهران: صفی علیشاه.
• رها، توللی، فریدون (1346) چاپ سوم، تهران: چاپخانۀ زیبا.
• زندگی ادبی و اجتماعی استاد شهریار، کاویان‌پور، احمد (1376) چاپ 2، تهران: اقبال.
• سبک‌شناسی (نظریه‌ها، رویکردها و روشها)، فتوحی، محمود (1390) تهران: سخن.
• گونه‌های نوآوری در شعر معاصر ایران، حسن‌لی، کاووس (1383) تهران: ثالث.
• مرگ استعاره‌ها، صفوی، کوروش (1383)، مجلّۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی مشهد، شمارۀ 44، صص2-16.
• نامهای شاعرانۀ معشوق در غزلیّات خاقانی، نظامی و سعدی، چرمگی عمرانی، مرتضی (1387)، کاوشنامه، سال نهم، شمارۀ 17، صص293-320.