ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 16، شماره 11، بهمن 1402 ، شماره پی در پی 93

سبک‌شناسی دیوان ملامحمدخاکی سلیمانیه ای

صفحه (137 - 162)
گلشاد پورمحمود ، شهریار حسن‌زاده (نویسنده مسئول)، مجتبی صفرعلیزاده
تاریخ دریافت مقاله : اسفند 1401
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : خرداد 1402

چکیده

زمینه و هدف: آثار مکتوب هر ملتی، یکی از پربهاترین میراثهای ملی و فرهنگی همان ملت است؛ بنابراین معرفی و تصحیح آنها در واقع ارج نهادن به هویت ملی است و آن چیزی است که اعتبار و عظمت فرهنگی ملت ما در گرو آن است. یکی از این نسخ، نسخۀ خطی دیوان ملامحمد خاکی سلیمانیه شاعر کردزبان سدۀ سیزدهم هجری قمری است. هدف از این پژوهش، معرفی این نسخۀ خطی و بررسی ویژگیهای سبک‌شناسانۀ آن از سه منظر زبانی، ادبی و فکری است.

روش مطالعه: این پژوهش بر مبنای مطالعات کتابخانه ای و به شیوۀ توصیفی-تحلیلی انجام شده است. شیوۀ تصحیح به شیوۀ انتقادی است که بر اساس آن چند نسخه مقابله و مطابقه میشوند.

یافته ها: زبان شعر خاکی ساده و روان است و پیچیدگی ندارد. او از انواع جناس و تکرار برای زیبایی شعرش بهره برده است. خاکی به صور خیال توجه داشته و میتوان تشبیه را برجسته ترین صور خیال در شعر او دانست. شاعر در کنار آفرینش ابیاتی که متضمن عشق در سطح زمینی و آسمانی است به بیان مسائل مذهبی، عرفانی، تعلیمی، انتقادی، مدحی و... نیز پرداخته است.

نتیجه گیری: احاطۀ خاکی به زبان فارسی و عربی و اشتمالش به زیورهای لفظی و معنوی از وجوه امتیاز شعر او محسوب میشود. از اوزان پرکاربرد در دیوان او، بیشترین بسامد متعلق به بحرهای رمل و هزج است. در سطح ادبی تشبیه، استعاره و تلمیح خودنمایی میکند. ستایش باری تعالی و ذکر توحید، نعت پیامبر اکرم (ص)، پند و اندرز، برتری عشق بر عقل، و اصطلاحات عرفانی همچون فنا و بقا ساختار فکری این دیوان را تشکیل میدهند.

کلمات کلیدی
ملا محمدخاکی سلیمانیه ای , دیوان شعر , سبک شناسی , سدۀ سیزدهم ,

• بهار، محمدتقی (1370)، سبک‌شناسی، تاریخ تطور نثر فارسی، تهران: امیرکبیر.
• پورنامداریان، تقی (1386)، دیدار با سیمرغ، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
• تجلیل، جلیل، (1368) نقشبند سخن، تهران: اشراقیه.
• حافظ شیرازی، شمس الدین محمد، (1377) دیوان حافظ، به تصحیح خلیل خطیب رهبر، تهران: صفی علیشاه.
• حلمی، رفیق (1941 م) شعر و ادبیاتی کوردی، چاپخانۀ تفیض، به غدا.
• دیوان خاکی سلیمانیه ای، بدون تاریخ کتابت (ارشیو استاد محمدعلی قره داغی ـ سلیمانیه).
• دیوان خاکی سیلمانیه ای، سال کتابت ۱۲۷۶ قمری (ارشیو دکتر صباح حسینی ـ سقز).
• دیوان خاکی، سلیمانیه ای، بدون تاریخ کتابت (کتابخانۀ بغداد).
• روحانی، بابا مردوخ، (۱۳۹۰) تاریخ مشاهیر کرد، جلد 2۱، چاپ سوم، تهران: سروش.
• زرینکوب، عبدالحسین (1377) «روش علمی در نقد و تصحیح متون ادبی»، آیینۀ میراث، شمارۀ یک.
• سعدی شیرازی، مشرف الدین، (1379) گلستان، به تصحیح غلامحسین یوسفی، تهران: خوارزمی.
• شفیعی کدکنی، محمدرضا (1380)، ادبیات ایران از روزگار جامی تا امروز، تهران: گستره.
• شفیعی کدکنی، محمدرضا (1390)، صور خیال در شعر فارسی، تهران: آگاه.
• شفیعی کدکنی، محمدرضا، (1367) موسیقی شعر، تهران: توس.
• شمیسا، سیروس (1376) سبک‌شناسی، تهران: میترا.
• فتوحی، محمود (1390) سبک‌شناسی نظریه ها، رویکردها و روشها، تهران: سخن.
• فروزانفر، بدیع الزمان، (1387)، احادیث و قصص مثنوی، تهران: امیرکبیر.
• مخمس خاکی بر شعر ابوبکر صدیق (نسخۀ مرکز تحقیقات زین در سلیمانیه، تاریخ کتابت ۱۳۲۱ قمری).
• مخمس خاکی بر شعر ابوبکر صدیق (نسخۀ موجود در کتابخانۀ دکتر صباح حسینی ـ سقز، تاریخ کتابت ۱۳۳۱ قمری).