ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 15، شماره 8، آبان 1401 ، شماره پی در پی 78

سبک شناسی زبانی قصه های مشدی گلین خانم

صفحه (81 - 101)
خداداد معتضد کیانی ، قربانعلی ابراهیمی (نویسنده مسئول)، مهرداد چترایی عزیزآبادی
تاریخ دریافت مقاله : مرداد 1400
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : آبان 1400

چکیده

زمینه و هدف: کتاب «قصّه های مشدی‌گَلین خانم»، مجموع 110 قصّه از قصّه های عامۀ مردم ایران، اثر الول‌ ساتن است. این قصّه ها با بنمایه های فرهنگی و ویژگیهای خاصّ زبانی در میان قصّه های عامیانه، اثری بی‌بدیل است که تاکنون درمورد ویژگیهای سبک زبانی این قصّه ها پژوهشی مستقل صورت نگرفته است. هدف این پژوهش، بررسی ویژگیهای سبک زبانی این قصّه ها در سه سطح آوایی، لغوی و نحوی است.

روش مطالعه: روش مطالعه در این پژوهش توصیفی تحلیلی است. پس از مطالعه در حوزه نثر فارسی، فرهنگهای عامه، دستور زبان تاریخی و کتابهای سبک‌شناسی، مطالب استخراج و دسته بندی شدند.

یافته ها: ویژگیهای زبانی قصه ها، کتاب را در حوزه سبک‌شناسی به اثری ارزشمند تبدیل کرده است. واژه های ترکی، فرنگی، ضرب‌المثلها، کنایات، باستانگرایی واژه ها، باستانگرایی نحوی، شیوه کاربرد افعال مرکب، فرایندهای واجی، عبارتهای فعلی به زبان گفتاری، هنجارگریزی دستوری، کاربرد ممیز، تکیه کلامها، شاخصها، تکرار، نوآوری واژگانی، مرکب اِتباعی، فعلهای آغازی، سوگندها، دشنامها و... در این قصه ها نمایان است.

نتیجه گیری: با توجه به پیشینه زبان فارسی و با استفاده از واژه های کهنی که در گویشهای عامه مردم ایران وجود دارد، میتوان تا حدودی مشکلات واژه سازی و واژه گزینی زبان فارسی را حل نمود. همچنین میتوان به جای واژه های غیرفارسی که در زبان کاربرد دارند، از معادل آنها که در زبان عامه وجود دارد، استفاده ‌کرد. این واژه ها میتوانند بعنوان پشتوانه زبان فارسی بشمار آیند و میتوان از این ظرفیت زبانی استفاده کرد. بعنوان‌ نمونه، میتوان بجای کلمات مثانه (عربی)، مُعطّل (عربی) کردن، قلاب (عربی)، قابلمه (ترکی)، کُمد (فرانسوی)، باسکول (فرانسوی) به ترتیب از معادلهای فارسی آنها، آبگاه، لَنگ کردن، چَنگک، کُماجدان، گَنجه، بارکول و کلماتی از این دست که در این اثر وجود دارد، استفاده کرد.

کلمات کلیدی
سبک زبانی , قصّه , ادبیات عامه , گویش , صرف , نحو , مشدی‌گَلین خانم

• آثار دولت آبادی اکنون نوکلاسیک است، خرمشاهی بهاءالدین (1389) بخارا، شمارۀ 76، ص307.
• اتباع در زبان و ادب فارسی، کریمی قهی، منصوره (1397)، دوفصلنامۀ زبان و ادبیات فارسی، (85) 26، صص134-116.
• افسانه های ایرانی، قاسم زاده، محمد (1389) جلد اول، تهران: هیرمند.
• پیرامون زبان و زبانشناسی. (مجموعۀ مقالات)، باطنی، محمدرضا (1371) تهران: فرهنگ معاصر.
• تاریخ زبان فارسی، ناتل‌خانلری، پرویز (1365) تاریخ زبان فارسی، تهران: نشر نو.
• تمثیل و مثل، انجوی شیرازی، ابوالقاسم (1395) ویرایش چهارم، تهران: امیرکبیر.
• توصیف ساختمان دستوری زبان فارسی، باطنی، محمدرضا (1383) ویرایش پانزدهم، تهران: امیرکبیر.
• درآمدی بر زبانشناسی تاریخی، آرلاتو، آنتونی (1384) ترجمۀ یحیی مدرسی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
• درآمدی بر سبک شناسی ساختاری، غیاثی، محمّدتقی (1368)، تهران: شعله اندیشه.
• درآمدی بر سبک‌شناسی در ادبیات، عبادیان، محمود (1372) ویرایش دوم، تهران: علمی.
• دستور تاریخی فعل، احمدی گیوی، حسن (1380) جلد 2، تهران: قطره.
• دستور زبان فارسی، انوری، حسن و احمدی گیوی، حسن (1385) جلد 2، ویرایش چهارم، تهران: فاطمی.
• دستور زبان فارسی. لازار، ژیلبر (1398) ترجمه مهستی بحرینی، ویرایش چهارم، تهران: هرمس.
• دستور تاریخی زبان فارسی، ناتل‌خانلری، پرویز (1398) چاپ یازدهم، تهران: توس.
• دیوان اشعار، قبادیانی، ناصرخسرو ابومعین (1357) تهران: انتشارات موسسه مطالعات اسلامی دانشگاه مک گیل کانادا-مونترال شعبه تهران.
• راهنمای گردآوری و توصیف گویشها، زمرّدیان، رضا، (1379) مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی.
• زبان فارسی (3) سال سوم متوسطه رشته های ادبیات و علوم انسانی، حق شناس، علی محمد و دیگران (1394) ویرایش هفدهم، تهران: شرکت چاپ و نشر کتابهای درسی ایران.
• زبان فارسی معیار، سارلی، ناصرقلی (1387)، تهران: هرمس.
• ساخت زبان فارسی، ابومحجوب، احمد (1381) ویرایش دوم، تهران: میترا.
• ساختار پیرنگ (طرح) در قصّه های عامیانه، ذوالفقاری، حسن (1393) فصلنامه پژوهشهای ادبی (46) 11، صص 99-124.
• سبک شناسی شعر پارسی، غلامرضایی، محمد (1381) تهران: جامی.
• سبک شناسی شعر، شمیسا، سیروس (1374) تهران: فردوس.
• سبک‌شناسی نظریه ها، رویکردها و روشها، فتوحی، محمود (1391) تهران: سخن.
• سبک‌شناسی یا تاریخ تطوّر نثر فارسی، بهار، محمدتقی (1381) جلد 1، تهران: امیرکبیر.
• شیوه های نقد ادبی، دیچز، دیوید، (1373) ترجمه غلامحسین یوسفی، تهران: علمی.
• عناصر داستان، میرصادقی، جمال (1385) ویرایش پنجم، تهران: سخن.
• لغتنامۀ دهخدا، دهخدا، علی اکبر (1372) تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
• فرهنگ سخن، انوری، حسن (1382) جلد ۷و۸، ویرایش دوم، تهران: سخن.
• فرهنگ فارسی عامیانه، نجفی، ابوالحسن (1387) ویرایش دوم، تهران: نیلوفر.
• فرهنگ مثلها و اصطلاحات متداول در زبان فارسی، عظیمی، صادق (1372) تهران: قطره.
• قصه های مشدی‌گلین خانم، الول ساتن، لارنس پل (1397) ویرایش دوازدهم، تهران: نشر مرکز.
• کلیات سعدی، سعدی، مصلح بن عبدالله (1379) تصحیح محمدعلی فروغی، ویرایش دوم، تهران: دوستان.
• کهن‌گرایی واژگانی در شعر اخوان، صهبا، فروغ (1374) دوفصلنامۀ پژوهش زبان و ادب فارسی، شمارۀ 5، صص66-42.
• لهجه تهرانی، پی سیکوف، لازار ساموئیلوویچ (1380) ترجمه محسن شجاعی، تهران: نشر آثار فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
• ما نیز مردمی هستیم (گفتگو با محمود دولت آبادی). چهل تن، امیرحسین و فریاد، فریدون (1380) تهران: چشمه-فرهنگ معاصر.
• موسیقی شعر، شفیعی کدکنی، محمدرضا (1379) ویرایش دوم، تهران: آگاه.
• نکاتی درباره فحش و فحاشی در زبان فارسی، امیدسالار محمود (1381) ایرانشناسی (54) 14، صص350-342.
• واژه سازی و دستور (مجموعه مقالات)، طباطبایی، علاءالدین (1394) تهران: کتاب بهار.
• یای نسبت در زبان علم و زبان عامیانه، سمایی، مهدی (1385) نامه فرهنگستان، شمارۀ30، صص230-221.