ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 15، شماره 12، اسفند 1401 ، شماره پی در پی 82

سبک شناسی دیوان املای بخارایی و معرفی نسخ خطی آن

صفحه (23 - 43)
طاهره صفوی‌نژاد ، جلیل نظری (نویسنده مسئول)، محمدرضا معصومی
تاریخ دریافت مقاله : بهمن 1400
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : اردیبهشت 1401

چکیده

هدف و زمینه: املای بخارایی از شاعران عارف مسلک منطقۀ ورارود آسیای مرکزی است که سیروسلوک عارفانه را در خدمت پیران خویش طی نموده و به مقامات یقین نائل آمده است. غزلیاتش مشحون از اصطلاحات و رموز عرفانی است. هدف از انجام این مقاله بررسی سبک شناسی دیوان املای بخارایی و معرفی نسخ خطی آن است.

روش مطالعه: این پژوهش به روش توصیفی ـ تحلیلی صورت گرفته است.

یافته‌ها: سبک شعری املا بیشتر متمایل به سبک عراقی است و از اشعار حافظ بسیار تأثیر پذیرفته است؛ البته خصایصی از سبک هندی را هم میتوان در اشعارش یافت که این موضوع نشان میدهد اشعارش ویژگیهای دو سبک عراقی و هندی را با هم داراست.

نتیجه‌گیری: از نظر زبانی، شعر املا بسیار ساده و روان است و تأثیرپذیری از زبان کهن فارسی و زبان عربی در آن بسیار اندک است. ترکیبات خلاقانه و زیبا، شعر غالباً مردف با ردیفهای گوناگون و نو، از دیگر ویژگیهای شعر او در سطح زبانی است. از نظر ادبی تنوع و گوناگونی فنون بلاغی در شعر او بسیار زیاد است. تقریباً تمامی انواع پرکاربرد فنون بلاغی در شعر او وجود دارد. در این میان تشبیه از میان صنایع بیانی و جناس از میان صنایع بدیعی، بیشترین بسامد را در شعر او به خود اختصاص میدهد. از نظر فکری نیز عشق و عرفان دو مضمون غالب و یکه تاز در دیوان شعر بخاری است. مضامین رندانه و اشارۀ کمابیش زیاد به آیات و احادیث نیر از دیگر ویژگیهای شعر او در این سطح است. معشوق در شعر املا مانند اشعار حافظ چندوجهی است؛ هم میتواند زمینی و هم آسمانی باشد. درهرحال دارای ویژگیهایی چون بیرحمی، بیوفایی، سرکشی، و دور از دسترس بودن میباشد.

کلمات کلیدی
دیوان غزلیات , املای بخارایی , ویژگیهای سبکی

• قرآن کریم.
• املای بخارایی (1390)، دیوان، به اهتمام حبیب صفرزاده، تهران: الهدی.
• املای بخارایی (بی تا)، نسخه خطی، کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی، شمارۀ ثبت374450.
• املای بخارایی (بی تا)، نسخه خطی، کتابخانۀ آیت‌الله العظمی گلپایگانی، به شمارۀ ثبت 155-15.
• املای بخارایی (بی تا)، نسخه خطی، بی جا.
• حافظ شیرازی، شمس‌الدین محمد (1400) دیوان اشعار، به تصحیح عبدالغنب قزوینی و قاسم غنی، تهران: زوار.
• خرمشاهی، بهاءالدین (1400) حافظنامه، جلد 1 و 2، تهران: علمی و فرهنگی.
• عطار نیشابوری، فریدالدین (1339) دیوان اشعار عطار نیشابوری، به تصحیح سعید نفیسی، چاپ سوم، تهران: کتابخانۀ سنایی.
• عینی، صدرالدین (1926)، نمونۀ ادبیات تاجیک، با مقدمۀ ابوالقاسم لاهوتی، مسکو: چاپخانۀ نشریات مرکزی اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی.
• محمودزاده، عابدجان بیک نظر (1396)، درنگی در زمانه و زندگی املای بخارایی، مجلۀ جام جهان‌بین، (2) 1.
• محترم، نعمت‌الله (1975)، تذکره الشعرا، تاجیکستان: دوشنبه.