ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 17، شماره 12، اسفند 1403 ، شماره پی در پی 106

درآمدی بر تحلیل مضامین برجستۀ طنز موقعیت در آثار نویسندگان معاصر ایران (با تکیه بر سه نویسنده)

صفحه (235 - 255)
قهرمان نیک‌روش ، حافظ صادق‌پور (نویسنده مسئول)، زهرا زرعی
تاریخ دریافت مقاله : خرداد 1403
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : مهر 1403

چکیده

زمینه و هدف: طنز یکی از گونه های ادبی بااهمیت در دورۀ معاصر است که به دو نوع کلامی و غیرکلامی تقسیم میشود. طنز موقعیت یکی از انواع طنز غیرکلامی است که برگرفته از تصویرها، تصورها و مفاهیم است که میتواند آمیزه ای از رفتار، موقعیت، صحنه و گفتار باشد؛ اما محوریت در این‌گونه طنز بر موقعیت ایجادکنندۀ آن استوار است. طنز موقعیت جایگاه ویژه ای در ادبیات داستانی و نمایشی دارد. از این رو در پژوهش حاضر به بررسی طنز موقعیت در شش اثر داستانی و نمایشی از جواد مجابی، محمود اعتمادزاده و بهمن فرسی پرداخته شده است که در هر دو حوزه نمایشنامه و داستان فعالیت داشته اند. مسأله اصلی پژوهش این بود که انواع موقعیتهای طنز آمیز و زمینه های ایجاد آنها، شگرد های به کار گرفته شده در این راه و بازتاب اجتماعی آنها مورد بررسی قرار گیرد تا وجوه اشتراک و تفاوت این دو حوزه تبیین و مقایسه شوند.

روش مطالعه: این پژوهش با روش توصیفی تحلیلی ، زمینه های ایجاد طنزموقعیت در آثار نمایشی و داستانی نویسندگان مورد نظر را بررسی میکند تا وجوه اشتراک و تفاوت آنها در این زمینه تبیین و مقایسه شود.

یافته ها: با مطالعۀ این آثار، رگه های طنز موقعیت را در آنها مشاهده کردیم که با ایجاد تصاویر گوناگون و فضای آمیخته از واقعیت، با مخاطب ارتباط برقرار میکنند و علاوه بر نشان دادن معضلات جامعه در زمینه های گوناگون اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و ...زمینه‎‎‌های سرگرمی و تفریح را برای خواننده فراهم میکنند.

نتیجه گیری: نتایج به دست آمده نشان میدهند که مضامین ساخت طنزموقعیت در حوزه رفتار در داستانها از بسامد بالاتری نسبت به سایر مضامین برخوردار است و پس از آن شخصیت پردازی مورد توجه بیشتر نویسندگان بوده است. همچنین نویسندگان از حوزه وسیعتری از این شگرد ها در داستانها نسبت به نمایشنامه ها سود جسته اند.

کلمات کلیدی
طنز موقعیت , ادبیات داستانی , نمایشنامه , شخصیت‌پردازی

• آدامز، جیمز لوتر. ویلسون یتس .( 1389).گروتسک در هنر و ادبیات، ترجمه آتوسا راستی، تهران: نشر قطره، ص 20
• اعتمادزاده، محمود. (1342). دختر رعیت، تهران: نیل، ص 12
• اعتمادزاده، محمود. (1357). کاوه. تهران: لعل، ص 51
• بوچیئز، دیوید. (1391). چگونه داستانمان را طنزآمیز کنیم . ترجمۀ محسن سلیمانی، کتاب اسرار و ابزار طنز نویسی، تهران: سوره مهر، ص 47
• زرین کوب،عبدالحسین. (1387). ارسطو و فن شعر. چ6. تهران: امیر کبیر، 83
• سلیمانی، محسن. (1391). اسرار و ابزار طنز نویسی(ترجمه مجموعه مقالات و مصاحبه با طنزپردازان). تهران: سوره مهر، ص66
• فتوحی، محمود. (1391). سبک شناسی نظریه ها، رویکردها و روش ها. تهران: انتشارات سخن، ص 391
• فرای، نورتروپ .(1377). تحلیل نقد. ترجمهصالح حسینی. تهران: نیلوفر، ص 48
• فرسی، بهمن .(1371). نبات سیاه.لندن: دفتر خاک، ص 19
• فرسی، بهمن .(1394)، موش. تهران: نشر بیدگل، ص 22
• کریچلی، سیمون .(1384). در باب طنز. ترجمه سهیل سُمّی.تهران: ققنوس، ص50
• کوندرا، میلان .(1387). هنر داستان نویسی. ترجمه پرویز همایون پور. تهران: نشر قطره، ص 254
• مجابی، جواد. (1377). رمان جیم. تهران: انتشارات علمی، ص 15
• مجابی، جواد. (1394). شبح سدوم. تهران: انتشارات افراز، ص 64
• مجابی، جواد .(1383). نیشخند ایرانی. تهران: روزنه، ص 20
• مکی. ابراهیم(1360)، شناخت عوامل نمایش، تهران: انتشارات صدا و سیما، ص 116
• ناظرزاده کرمانی، فرهاد. (1380). جزوات درس جنبه های نمایشی ادبیات کهن ایران. دانشگاه تربیت مدرس. دانشکده هنر، ص 21
• مقالات
• روانجو. مجید (1387)، «اشک ها و لبخند ها »، مجلۀ نقد سینما، ش 23،ص 28
• شیری. قهرمان ( 1377)، راز طنزآوری، ماهنامه ادبیات معاصر، شماره 17 و 18، ص 29
• قیصری. عبدالرضا، صرفی. محمدرضا (1388)، طنز در کتاب جنگ دوست داشتنی، ادبیات پایداری، شماره1، دوره ،113 ص 119
• محمدیان. مرتضی (1387)، « در سوگ سینمای کمدی»، مجله نقد سینما، شماره55 ، ص 42
• ناظرزاده کرمانی. فرهاد (1373)، « مطالعه تطبیقی میان نمایشنامه و داستان»، فصلنامه هنر، ش 25، ص 257
• منابع انگلیسی
• Berry, Edward (2003) ''Laughing at others"’, in “The Cambridge Companion to Shakespearean Comedy”, edited by: Margareta Degrazia and Stanley Wells. Cambridge: Cambridge University Press.,p 123