ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 16، شماره 8، آبان 1402 ، شماره پی در پی 90

تحلیل و بررسی مؤلفه های هوش معنوی در منتخب آثار داستانی کودک و نوجوان دهۀ 70 تا 90 خورشیدی بر اساس سبک فکری متن بر پایۀ نظریۀ ایمونز، زُهر و مارشال

صفحه (137 - 159)
سمیه سپهدار ، احمد غنی‌پور ملکشاه (نویسنده مسئول)، مرتضی محسنی ، حسین حسن‌پور آلاشتی
تاریخ دریافت مقاله : مهر 1401
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : دی 1401

چکیده

زمینه و هدف: هدف اصلی این پژوهش بررسی گزاره ها و عناصر هوش معنوی در داستان کودک و نوجوان طی دهه های 70 تا 90 و بحث و واکاوی مؤلفه هایی است که نویسندگان از طریق آثار خود به کودکان و نوجوانان منتقل مینمایند؛ از این رو تلاش شده است که مشخص شود مفاهیم و نگرشهای ایدئولوژیک موجود در کتب داستانی کودک و نوجوان در دهه های مورد بررسی کدام است؟

روش مطالعه: روش پژوهش در این جستار توصیفی ـ تحلیلی بر مبنای مطالعات کتابخانه ای و شیوۀ سندکاوی است. جامعۀ آماری پژوهش منتخبی از آثار برجستۀ ادبیات داستانی کودک و نوجوان در قالب نُه داستان برگزیده از ردۀ سنی «ب»، «ج»، «د»، «ه» منتشر شده توسط کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در دهۀ هفتاد تا نود خورشیدی است. در این پژوهش از مؤلفه های هوش معنوی بر اساس نظریات دو تن از برجسته ترین نظریه پردازان هوش معنوی، ایمونز و مارشال، و مطالب مرتبط با این نظریه که در دیگر یافته ها و یافته های علمی مورد توجه پژوهشگران قرار گرفته بهره برده شده است.

یافته ها: نویسندگان در کتابهای مورد بررسی جهت بیان و آموزش اندیشه ها و مفاهیم اخلاقی، معنوی و دینی، از آموزه های روانشناسی یعنی مؤلفه های و گزاره های هوش معنوی بهره گرفته اند.

نتیجه گیری: مؤلفه های روانشناسی معنوی از نظر ایمونز، زُهر و مارشال ‌شامل یافتن امر مقدّس به کمک عقل قدسی، ظرفیت تعالی و فرارفتن از دنیای جسمانی و مادی و متعالی ساختن آن، داشتن تفکر انتقادی، احساس مسئولیت‌پذیری؛ وظیفه و رسالت اجتماعی، هویت و معنابخشی به خود و جهان، واگذاری امور به نیروی مقدّس (توکّل)، و ظرفیتهای اخلاقی (عشق، صلح و شفقت)، در داستانهای مورد بررسی وجود دارد.

کلمات کلیدی
دبیات کودک و نوجوان , ایدئولوژی , داستان معاصر کودک و نوجوان , مطالعات بینارشته ای , هوش معنوی

• قرآن کریم.
• آرنسون. الیوت و دیگران (1384). روانشناسی اجتماعی. ترجمۀ افسانه شیخ الاسلام‌زاده. تهران: ما و شما، ص 55.
• ادواردز. دریک (1379). روانشناسی استدلال. ترجمۀ علی قره چی داغی. تهران: نشر نو. ص 164.
• برادبری. تراویس (1384). هوش هیجانی. ترجمۀ مهدی گنجی. تهران: ساوالان. ص 87.
• پارسانیا. حمید (1381). «از عقل قدسی تا عقل ابزاری». مجلۀ علوم سیاسی دانشگاه باقرالعلوم. شمارۀ 19. صص 7 ـ 16.
• جلالی. مریم و حسینی صابر. مهلا سادات (1401). «نقش لالاییها در تقویت هوش معنوی». دوماهنامۀ فرهنگ و ادبیات عامه. (43) 10، صص 37 ـ 60.
• حامدی شیروان. زهرا و شریفی. شهلا (1392). «بررسی آموزه های ایدئولوژیک در پاره ای از آثار ادبیات کودک ایران در گروههای سنی «د» و «هـ»» تفکر و کودک. پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. (2) 4، صص 17 ـ 38.
• دانش. حسین (1380). روانشناسی معنوی. تهران: نسل نواندیش، ص 98.
• رجایی. علیرضا (1389). «هوش معنوی. دیدگاه ها و چالشها». پژوهشگاه تربیتی. دانشگاه آزاد اسلامی واحد تربت جام. شمارۀ 22. صص 22 ـ 24.
• رضایی. نصرالله و شیخلووند. فاطمه (1396). «هوش معنوی و جلوه های آن در چهره های شاخص عرفان». فصلنامۀ تخصصی زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی مشهد. شمارۀ 12. صص 129 ـ 151.
• زارع ‌کهن. مژگان و فرخزاد. ملک‌محمد (1398). «واکاوی مؤلفه های هوش معنوی در ادب عرفانی با تکیه بر مثنوی مولانا». دوفصلنامۀ زبان و ادبیات فارسی. (78) 27، صص 129 ـ 151.
• زارعی. حسن و دیگران (1399). «شناسایی مؤلفه های هوش معنوی بر اساس مثنوی معنوی مولوی». فصلنامۀ مطالعات رفتار سازمانی (1) 9، صص 1 ـ 28.
• زاهدی نامقی. حسین (1390). ماهک و پرنده ها. تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
• ژوبرت. کلر (1384). در جستجوی خدا. تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
• ساغردانی. سیما (1388). هوش معنوی؛ بُعد ناشناختۀ بشر. تهران: آهنگ قلم. ص 108.
• سروش. مریم (1391). «احساس مسئولیت فردی و اجتماعی؛ دیگرخواهی و اعتماد اجتماعی». مطالعۀ نوجوانان شیراز؛ جامعه شناسی کاربردی. (41) 23، صص 192 ـ 211.
• سهرابی. فرامرز (1387). «مبانی هوش معنوی». فصلنامۀ سلامت روان. 1 (1). صص 14 ـ 18.
• شجاعی. سیدمهدی (1377). راهی که میماند. تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
• شجاعی. سیدمهدی (1378). آخرین پرنده، آخرین سنگ. تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
• شجاعی. سیدمهدی (1388). بزرگترین دختر عالم. تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
• شهرابی‌ فراهانی. لیلا و فرحبخش. کیومرث (1391). «بررسی رابطه بین هوش‌معنوی و هوش ‌هیجانی دانش‌آموزان دختر منطقۀ 15 آموزش و پرورش شهر تهران». دوفصلنامۀ مدیریت و برنامه ریزی در نظامهای آموزشی. (8) 5، صص 44-60.
• صاحبی. علی و دیگران (1394). «تئوری انتخاب؟ رویکردی در جهت مسئولیت‌پذیری و تعهد اجتماعی». رویش روانشناسی. (11) 4، صص 112 ـ 134.
• علیزاده. تهمینه (1400). هوش معنوی در ادبیات فارسی. اردبیل: آرچا. ص 74.
• فاطمی عقدا. مهناز ‌(1399). «بررسی رابطۀ هوش معنوی با مسئولیت‌پذیری و شادکامی دانش آموختگان دختر مقطع متوسطه». فصلنامۀ تعلیم و تربیت. شمارۀ 142. صص 129 ـ 141.
• قاسمی فرد. هدیه و زارع. ناصر (1400). «واکاوی مؤلفه های هوش معنوی در اشعار فاروق شویخ بر اساس دیدگاه رابرت ایمونز». فصلنامۀ علمی لسان مبین. (46) 13. صص 83 ـ 100.
• قوجق. یوسف (1392). نردبانی رو به آسمان. تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
• کارگر. مریم و دیگران (1399). «بررسی رویکرد عرفانی امیر خسرو دهلوی در منظومۀ دولرانی و خضرخان بر اساس دیدگاه هوش معنوی رابرت ایمونز». فصلنامۀ علمی عرفان اسلامی. (66) 17، صص 173 ـ 192.
• مطهری. مرتضی (1377). انسان و سرنوشت. چاپ هفدهم. قم: صدرا، صص 96 ـ 97.
• ملامحمدی. مجید (1380). خداحافظ مدینه. تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
• موزونی. رضا (1398). شاید این کتاب منفجر شود. چاپ دوم. تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
• مهرابی. ابراهیم (1392). «اقتراحی بر متافیزیک هوش معنوی در اسلام». فصلنامۀ علمی ـ پژوهشی انسان‌پژوهی دینی. (29) 10، صص 5 ـ 30.
• وست. وان (1393). رواندرمانی و معنویت. ترجمۀ شهریار شهیدی و سلطانعلی شیرافکن. تهران: رشد. ص 63.
• هجری. محسن (1377). آتشی به لطافت بنفشه ها. تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
• هدایتی. مهرنوش و زریباف. مژگان (1391). «پرورش هوش معنوی از طریق برنامۀ فلسفه برای کودکان». نشریۀ تفکر و کودک. (1) 3، صص 135 ـ 166.
• یزدانپور. مهلا و دیگران (1399). «ارائۀ مدل نقش تفکر انتقادی و هوش هیجانی بر پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان ورزشکار». مطالعات روانشناسی ورزشی. (31) 9. صص 217 ـ 230.
• Toftegard. A.L and ext. (2013). “Pharma cological treatment of depression in women with breast cancer: A systematic review: Breast concer” Research and treatment. 141(3). pp.325 - 330.
• Huange. t.c (2017). SNS collaborative Learning Jesign: enhancing critical thinking for human – computer interface design. Universal Access in the information society. 16(2). pp.303 – 312.
• Emmons. R.A (2000). Is spirituality and intelligence? Motivation, cognition, and the psychology of ultimate concern. The international Journal for the psychology of Religion, p. 10,3 – 26.
• King, D.B. (2008). Rethinking claims of spiritual intelligence: A definition, Model and measure: Ontario: Trent university.
• Zohar – Dand marshal. I. (2000). SQ – spiritual intelligence, the ultimate intelligence. London: Bloomsbury.