ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 14، شماره 3، خرداد 1400 ، شماره پی در پی 61

بررسی سبکی و محتوایی نسخه های خطی دیوان خموشی دهلوی

صفحه (63 - 82)
امید روستا ، علی محمد پشتدار (نویسنده مسئول)، علی پدرام میرزایی ، مرتضی .حاجی مزدارانی
تاریخ دریافت مقاله : خرداد 1399
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : شهریور 1399

چکیده
زمینه و هدف: نسخه های خطی منابع ارزشمندی برای شناخت و بررسی سیر تحول اندیشه و احساس در ادب فارسی است. نسخه های خطی شاعران بسیاری همچون خموشی دهلوی هنوز تصحیح و چاپ نشده است. هدف این پژوهش، بررسی و نقد سطح فکری، زبانی و بلاغی قصاید و غزلیات این شاعر است.
روش مطالعه: این پژوهش به روش تحلیل محتوا با ابزار کتابخانه ای، نسخه های خطی دیوان خموشی دهلوی و اندیشه و سبک شعر او را بررسی میکند.
یافته ها: زمان حیات شاعر، پشت جلد نسخه کتابخانه ملک، «قاجاریه، صفر 1193 قمری» قید شده است. از مطالعه و بررسی دو نسخه دیوان این شاعر، هیچ اطلاعاتی بدست نمی‌آید. در فرهنگ سخنوران، فقط از یک نسخه خطی شاعر سخن بمیان آمده و از چند خاموش و خموشی نام رفته و شاعر دیوان حاضر ظاهراً علی حسن خموشی یا خاموش دهلوی شاعر قرن یازدهم است، به مناسبت اشعاری که درباره هند دارد. شعر خموشی دهلوی دارای رگه های مضمون یابی سبک هندی است و توجه به اشعار سعدی، خاقانی، عطار، حافظ، مولوی و عرفی شیرازی خصوصیت دیگر آن است. سبک شعر این شاعر مانند سبک عراقی و هندی است و قصاید وی در منقبت پیامبر و بیشتر از آن در مدح حضرت امیر (ع) است. غزلیات وی نیز عارفانه و عاشقانه است.
نتیجه گیری: صور خیال و بدیع لفظی و معنوی شعر او از دو بعد سنن ادبی و ابداع و نوآوری استفاده کرده است؛ گاه نیز در شعرهایش ضعف تألیف هست که دربرابر ارزشهای شعری او بسیار کمرنگند. اوزان قصایدش همان اوزان پرکاربرد شعر فارسی بوده و ردیف و قوافی اشعار او ساده و بیشتر ردیفهای قصایدش فعلی است. قصاید خموشی ارزش هنری و تنوع بلاغی و سبک-شناسی بیشتری نسبت‌به غزلیات وی دارد.

کلمات کلیدی
خموشی دهلوی , سبک شناسی شعر , مضمون و محتوای شعر , بیان و بدیع.

• الایضاح، خطیب قزوینی، محمدبن عبدالرحمان (بی تا). به کوشش محمد عبدالمنعم خفاجی، بیروت: دارالجیل.
• بحارالانوار، مجلسی، محمدباقر و بهبودی، محمدباقر (1386) جلد 84. قم: اسلامیه.
• دررالأدب، آق اولی، عبدالحسین (1373). چاپ سوم، قم: الهجره.
• دیوان اشعار، خاقانی شرونی، افضل الدین بدیل (1374). به تصحیح ضیاءالدین سجادی، تهران: زوّار.
• دیوان اشعار، وحشی بافقی (1386) به کوشش محمدرضا افشاری، چاپ سوم، تهران: پیمان.
• زبان شناسی شناختی و استعاره، ارسلان گلفام و یوسفی راد، فاطمه (1381) تازه های علوم شناختی، سال 4، شماره ، صص 59-64.
• سبک هندی و کلیم کاشانی، لنگرودی، شمس (1372). (گردباد شور جنون). چاپ سوم، تهران: مرکز.
• سبک شناسى شعر فارسى، شمیسا، سیروس (1382) تهران: فردوس.
• طرز تازه: سبک شناسی غزل سبک هندی، حسن پور آلاشتی، حسین (1384). تهران: سخن.
• فرهنگ سخنوران، خیامپور، عبدالرسول (1368). ج1، تهران: طلائیه.
• کلیات سعدی، سعدی شیرازی، مشرف‌الدین (1386). به اهتمام محمدعلی فروغی. تهران: امیرکبیر.
• لغتنامه. دهخدا، علی اکبر (1387) 15 جلدی، تهران: دانشگاه تهران.
• متناقض نما در ادبیات، وحیدیان کامیار، تقی (1374) مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی مشهد. شماره سوم و چهارم، صص 271-294.
• مثنوی معنوی، مولوی، جلال‌الدین محمد بلخی (1387). براساس تصحیح نیکلسون، مقدمه و شرح واژگان، محمدرضا برزگر خالقی. تهران: سایه گستر.
• المطول، تفتازانی (بی تا). مسعودبن عمر، قم: امیر.
• معانی، شمیسا، سیروس (1394). چاپ چهارم از ویراست 2، تهران: میترا.
• مکتب حافظ، مرتضوی، منوچهر (1387). مقدمه بر حافظ‌شناسی، چاپ چهارم: تهران: ستوده.
• موسیقی شعر، شفیعی کدکنی، محمدرضا (1384). چاپ هشتم، تهران: آگاه.
• میراث حدیث شیعه، مهریزی، مهدی (1381) جلد 17. به کوشش علی صدرایی خویی. قم: دارالحدیث.
• نسخه خطی دیوان خموش دهلوی، خموشی دهلوی (بی تا). (قصاید و مثنویها)، تهران: کتابخانه ملی ملک.
• نسخۀ خطی دیوان خموش دهلوی، خموشی دهلوی (بی تا)، (غزلیات)، کرمان: کتابخانۀ مرکزی دانشگاه شهید باهنر کرمان.