ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 13، شماره 8، آبان 1399 ، شماره پی در پی 54

بررسی سبکی نسخۀ خطّی «غرائب الاسرار» اثر «خواندمیر»

صفحه (131 - 144)
ستوده امامی یگانه ، احمدحسنی رنجبر هرمزآبادی (نویسنده مسئول)، علی اصغر حلبی
تاریخ دریافت مقاله : مرداد 1398
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : دی 1398

چکیده

«غرائب الاسرار» نوشتۀ غیاث الدین خواندمیر نوادۀ دختری میرخواند صاحب کتاب «روضه الصفا» از مورخان و نویسندگان قرن دهم هجری، یعنی اواخر دورۀ تیموری و اوایل دورۀ صفوی است، در بیان شگفتیهای ربع مسکون، غرائب بلاد و بحار و انهار و جزایر و مبنی است بر عجایب اشکال و اطوار بعضی از آدمیان که نویسنده در آن حکایاتی را بشیوۀ روایی با رویکردی استنادی نوشته و در اغلب حکایات، مطلب را با ذکر سند روایت کرده است؛ اگرچه متن اصلی غرایب الاسرار بشیوۀ ساده و مرسل به نگارش درآمده، اما وجود بیش از حدّ واژگان، ترکیبها و عبارتهای عربی و نیز پیروی از ساختهای زبان عربی در جمله سازیها در مقدمه و برخی موارد، سبک نگارش را مصنوع میکند. این ویژگی، درواقع ویژگی سبکی غالب بسیاری از آثار تاریخی و علمی قرنهای دهم هجری است.

در این مقاله کوشیده شده ویژگیهای سبکی خواندمیر در غرائب الاسرار به لحاظ زبانی (صرفی و نحوی)، ادبی و فکری و محتوایی بررسی شود؛ نثر کتاب - جز در مقدمه که به آرایه های ادبی آمیخته و همراه با شعر است- نثری نسبتاً ساده است که نویسنده در آن قصد هنروری ندارد، اما در کل کتاب (چه مقدمه و چه متن) استفاده از واژه ها و عبارات و ترکیبات عربی بوفور دیده میشود.

کلمات کلیدی
نسخۀ خطّی , خواندمیر , غرائب الاسرار , سبک شناسی , دورۀ تیموری

• - ادبیات فارسی برمبنای تألیف استوری، برگل، یو. ا، مترجمان آرین¬پور، یحیی، ایزدی، سیروس، کشاورز، کریم، تحریر، منزوی، احمد، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1362.
• - «بحثی پیرامون عجایب¬نامه¬ها و نظایر آن»، سلطانی، اکرم، مجلۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، مقالۀ 8، 1358، صص 131- 149.
• - تاریخ ادبیات در ایران، صفا، ذبیح¬الله، تهران: فردوس، چاپ سیزدهم، 1389.
• - تاریخ فرشته، هندوشاه استرآبادی، محمدقاسم، تصحیح نصیری، محمدرضا، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، 1388.
• - چهل¬مقاله، نخجوانی، حاج¬حسین، بکوشش خادم هاشمی¬نسب، یوسف، تبریز: چاپخانۀ خورشید، 1334.
• - حبیب¬السیر، خواندمیر، غیاث¬الدین، تهران: خیام، 1362.
• - دانشنامۀ ادب فارسی(ادب فارسی در افغانستان)، انوشه، حسن(سرپرست)، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1378.
• - دستور زبان فارسی2، انوری، حسن، احمدی گیوی، حسن، تهران: مؤسسۀ انتشارات فاطمی، چاپ چهاردهم، 1375.
• - سبکشناسی، بهار، محمدتقی، تهران: امیرکبیر، چاپ پنجم، 1369.
• - سبکشناسی نثر، شمیسا، سیروس، تهران: میترا، 1367.
• - غلط ننویسیم، نجفی، ابوالحسن، تهران: مرکز نشر دانشگاهی، چاپ نهم، 1378.
• - کاروان هند، گلچین معانی، احمد، مشهد: مؤسسۀ چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی، 1369.
• - کلیات سبکشناسی، شمیسا، سیروس، تهران: فردوس، 1375.
• - مآثرالملوک، خواندمیر، غیاث¬الدین، تصحیح محدث، میرهاشم، تهران: مؤسسۀ خدمات فرهنگی رسا، 1372.
• - نسخۀ خطّی شمارۀ 10-3034، تهران: دانشگاه تهران.
• - نسخۀ خطّی شمارۀ 20-8944، تهران: مجلس شورای اسلامی.
• - نسخۀ خطّی شمارۀ 854، تهران: دایره¬المعارف بزرگ اسلامی.
• - Review of linguistic, literary and intellectual features of Gharayeb-ol-Asrar