ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 18، شماره 3، خرداد 1404 ، شماره پی در پی 109

بررسی ذهن و زبان حسین ثنایی مشهدی

صفحه (155 - 177)
میناسادات ملاشاهی ، عبدالعلی اویسی کهخا (نویسنده مسئول)، محمدامیر مشهدی
تاریخ دریافت مقاله : آبان 1403
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : آبان 1403

چکیده

زمینه و هدف: ذهن و زبان، دو عنصر مهم از جوهره شعر هستند که پیوندی ناگسستنی با یکدیگر دارند. نظام فکری شاعر، با استفاه از زبان او در قالب شعر تبیین میشود و شعر او را سازمان میبخشد. ثنایی مشهدی از شاعران قرن دهم هجری، شاعری کمتر شناخته شده است که به دلیل خصوصیات ویژه شعریش و به سبب نوآوریها و شیوه بیان خاص خود، مورد توجه صاحبنظران و ادیبان بوده است؛ به طوریکه وی را از پایه گذاران سبک هندی برشمرده اند. بررسی محتوا و ساختار دیوان اشعار وی، میتواند کمک مؤثری به شناخت سبک دوره وی و عوامل تأثیرگذار بر آن نماید. وی از شاعرانی شیعی است که مدح و منقبت معصومین(ع) و پیامبر اسلام(ص) در شعرش بسامد بالایی دارد. دیوان وی شامل قصاید، غزلیات، رباعیات و... است. هدف از جستار حاضر معرفی اشعار و تبیین ویژگیهای ذهنی و زبانی ثنایی مشهدی است.

روش پژوهش: جستار حاضر، مطالعه ای نظری است که به روش توصیفی- تحلیلی و با استفاده از اسناد و منابع کتابخانه ای مبتنی بر متون و اشعار ثنایی مشهدی انجام شده و درصدد است تا به این سؤال پاسخ دهد که مهمترین ویژگیهای دیوان ثنایی مشهدی از منظر ذهن و زبان چه بوده است؟

یافته ها: بر مبنای یافته های پژوهش، ثنایی مشهدی از شعرای پیشگام در سبک هندی به شمار می آید که در تدوین و تکامل این سبک، نقش پررنگی داشته است. شمار بسیاری از ویژگیهای سبک هندی را میتوان در دیوان وی مشاهده نمود. قالب پرکاربرد در دیوان وی «قصیده» است. او در اشعار خود از توانسته است بخوبی از ظرفیتها و امکانات زبانی و ادبی شعر استفاده نموده و از آنها جهت تبیین موضوعاتی چون مدح، توصیفات، عاشقانه ها و... بهره ببرد.

نتیجه گیری: ثنایی مشهدی از عناصر خیال شاعرانه و ظرفیتهای زبان فارسی جهت واژه سازی، ترکیب بندی و خلق تصاویر تازه و بدیع سود جسته است. وی از بحور رایج زبان فارسی استفاده کرده و موسیقی کناری، درونی و بیرونی را رعایت نموده است؛ مضامینی همچون: مدح پیامبر و ائمه اطهار(ع)، مدح پادشاهان و امرا، تفاخر، توصیفات، مضامین عاشقانه و عارفانه از مهمترین و پربسامدترین مضامین فکری در شعر او هستند.

کلمات کلیدی
حسین ثنایی مشهدی , ذهن , زبان , سبک شناسی

• انوری، حسن؛ احمدی گیوی، حسن. (1387). دستور زبان فارسی، چاپ چهارم، ویرایش سوم، تهران: فاطمی.
• اوحدی بلیائی، تقی الدین محمد بن محمد (1388). تذکره عرفات العاشقین و عرصات العارفین، تصحیح محسن ناجی سفرآبادی. ج2. تهران: اساطیر.
• بداونی، عبدالقادر. (1380). منتخب التواریخ. با مقدمه و اضافات توفیق ه. سبحانی. ج 3. تهران: انجن آثار و مفاخر فرهنگی.
• چامسکی، نوام. (1378). ذهن و زبان. ترجمه کورش صفوی. تهران: هرمس.
• رادفر، ابوالقاسم؛ قنبری ننیز، خورشید (1392). «شناختنامه و معرفی توصیفی آثار خواجه حسین ثنایی مشهدی»، کهن نامه ادب پارسی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال چهارم، شماره سوم، صص111-85.
• رازی، امین احمد (1389). تذکره هفت اقلیم، تصحیح محمدرضا طاهری،ج2،تهران: انتشارات صدا و سیما.
• رسولی، محمد (1380)، دانشنامه ادب فارسی در شبه قاره (هند، پاکستان، بنگلادش)، ج4، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
• رضایی، احترام (1394) کلیات اشعار ثنایی مشهدی. قم: مجمع ذخائر اسلامی.
• شفیعی کدکنی، محمدرضا (1376). موسیقی شعر، تهران: آگه.
• شفیعی کدکنی، محمدرضا (1371) تاریخ ادبیات ایران از آغاز تا امروز، تهران: گسترده.
• شمیسا، سیروس (1387). سبک شناسی شعر. تهران: فردوس.
• فتوحی، محمود (1391). سبک شناسی، نظریه ها، رویکردها و روشها، تهران: سخن.
• فخرالزمانی، ملاعبدالنبی (1362). تذکره میخانه، تصحیح احمد گلچین معانی، چ3، تهران: انتشارات اقبال.
• کوپا، فاطمه؛ رضایی، احترام (1392)، «لغتنامه دهخدا و دو اشتباه در مورد خواج حسین ثنایی مشهدی»، فصلنامه تخصصی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، سال ششم، شماره اول، شماره پیاپی 19، صص 330-319.
• گلچین معانی،احمد (1374). کاروان هند، ج1، تهران: انتشارات آستان قدس.
• مدبری، محمود؛ قنبری ننیز، خورشید (1391). «بررسی آثار ثنایی مشهدی با تکیه بر جنبه های سبک شناسی»، فصلنامه تخصصی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، سال پنجم، شماره چهارم، شماره پیاپی 18، صص 326-314.
• مینا، فاطمه؛ کرمی، محمدحسین (1394). «بررسی عناصر شاعرانه در شعر ثنایی مشهدی»، فصلنامه تخصصی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، سال هشتم، شماره سوم، شماره پیاپی 29، صص375-394.
• ناتل خانلری، پرویز. (1377). دستور تاریخی زبان فارسی. ج2، تهران: توس.