ماهنامه تخصصی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 13، شماره 7، مهر 1399 ، شماره پی در پی 53

بررسی سبک شناسی اشعار ادیب نیشابوری

صفحه (23 - 45)
حمید عالی کردکلایی ، علی ابوالحسنی
تاریخ دریافت مقاله : فروردین 1399
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : خرداد 1399

چکیده

اگر سبک را «انحراف از نُرم» بدانیم، یکی از شاعرانی که در عصر مشروطه دارای سبک شخصی بوده است، میرزا عبدالجواد نیشابوری، متخلص به «ادیب» است. وی در زمانی‌که اکثر شاعران عصرش، اشعارشان را در خدمت مردم و مشروطه قرار داده ‌بودند، همچنان از مفاهیم کهن صحبت میکند. با این نگرش، میتوان ادیب را به علت دلبستگی و آشنایی بسیار زیاد با زبان و ادب کهن فارسی و عربی، تقلید و پیروی فراوان از سبک خراسانی، خصوصاً فرخی سیستانی، شاعر دورۀ بازگشت دانست که در دورۀ مشروطه زندگی میکند اما در اشعارش به مسائل رایج عصر مشروطه نمیپردازد. حتی رگه هایی از عرفان هم در اشعار او یافت میشود، حداقل در حد استفاده از اصطلاحات صوفیانه که در شعر او بوفور بکار رفته است.

عواملی مانند انس با اشعار پیشین و مطالعات فراوان در حوزۀ ادب فارسی و عربی و در نتیجه استفادۀ فراوان از کلمات و ترکیبات کهن، کلمات غریب و نامانوس، کلمات و عبارات عربی، فراوانی اشارات و تلمیحات، بهره گیری وسیع از اطلاعات در علوم مختلف باعث دشواری و دیریابی اشعارش شده است.

از دیگر ویژگیها و نشانه های گرایش او به زبان کهن میتوان به استفادۀ فراوان از افعال پیشوندی، بکارگیری دو حرف اضافه برای یک متمم و استفاده از عدد و معدود، جابجایی اجزای فعل مرکب و استفاده از فرایند واجی کاهش و افزایش اشاره کرد. در سطح ادبی از تضمین و تلمیح به علت آشنایی با علوم مختلف و زبان عربی، بیشتر بهره برده و از تشبیه و استعاره در اشعارش به میزان فراوان استفاده کرده است.از ادیب حدود پنج هزار بیت باقی مانده است که بیشتر در قالب غزل، قصیده و رباعی است.

کلمات کلیدی
سبک شناسی , ادیب نیشابوری , عصر مشروطه , ویژگیهای ادبی , ویژگیهای فکری

• ادبیات نوین ایران( 1363) آژند، یعقوب، چاپ اول، تهران: امیرکبیر
• - ادوار شعر فارسی از مشروطیت تا سقوط سلطنت( 1383) شفیعی کدکنی، محمدرضا ، چاپ دوم ، تهران: سخن
• از صبا تا نیما( 1375) آرین پور، یحیی؛ جلد دوم، چاپ ششم؛ تهران: انتشارات زوار
• ادیب نیشابوری، در حاشیۀ شعر مشروطیت( 1354) شفیعی کدکنی، محمدرضا؛ مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد، سال11، شمارۀ 2، شمارۀ مسلسل 42، صص 186-169
• با چراغ وآینه( در جستجوی ریشه‌های تحول شعر معاصر ایران)( 1390)شفیعی کدکنی، محمد رضا؛ تهران: سخن
• برگهایی درآغوش باد، (1378)یوسفی؛ غلامحسین، چاپ سوم؛ تهران: انتشارات علمی
• چون سبوی تشنه(تاریخ ادبیات معاصر فارسی)( 1377) یاحقی، محمد جعفر، چاپ هفتم، تهران: انتشارات جامی
• خطابۀ ادبی( 1305)بامداد، محمدعلی؛ مجلۀ ارمغان، سال هفتم، شمارۀ اول: صص 39-51
• سبک شناسی( 1355)بهار، محمدتقی، چاپ چهارم، تهران: کتابهای پرستو
• سنت و نوآوری در شعر معاصر( 1384) امین‌پور، قیصر؛ چاپ دوم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی
• شعر گفتن و شناختن( 1301) ادیب نیشابوری، عبدالجواد؛ مجلۀ دبستان، مشهد، شمارۀ اول، سال اول، صص 32-34
• شعر معاصر ایران؛ از بهار تا شهریار ( 1375) محمدی حسنعلی، چاپ سوم، اراک: ارغنون
• زندگی و اشعار ادیب نیشابوری( 1367) جلالی پندری، یدالله؛ چاپ اول، تهران: چاپ و نشر بنیاد
• عروض فارسی( 1373) ماهیار، عباس، تهران: نشر قطره
• لآلی مکنون( 1333) ادیب نیشابوری، عبدالجواد؛ به کوشش عباس زرین قلم خرسانی، مشهد بی‌جا
• مدارس قدیم و شیوۀ تدریس آنها( 1353): گنابادی، محمد پروین؛ مجلۀ سخن، دورۀ24، شمارۀ2: صص 155-166
• المعجم فی معاییر اشعار العجم( 1360) رازی، شمس الدین محمدبن قیس؛ تصحیح محمد قزوینی و تصحیح مجدد مدرس رضوی، چاپ سوم، تهران: زوار