ماهنامه تخصصی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 13، شماره 1، فروردین 99 ، شماره پی در پی 47

تحلیل موضوعی قالب قطعه در اشعار سه شاعر دورۀ مشروطه (ایرج میرزا، ملک الشعرا بهار، پروین اعتصامی)

صفحه (143 - 163)
تکتم فرهمندی ، رضا اشرف زاده (نویسنده مسئول)، ناصر کاظم خانلو
تاریخ دریافت مقاله : زمستان 96
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : زمستان 96

چکیده

قطعه از قالبهای شعر فارسی است که برای ابراز درونیات شاعران، بیشترین کاربرد را داشته است. شاید مهمترین ویژگی قطعه وحدت موضوع آن است چراکه شاعر در هر قطعه بدنبال بیان یک موضوع است.همچنین قالب قطعه به اعتبار تنوع موضوع قالبی غنی است و از این نظر هیچ محدودیتی ندارد . and lt;-p and gt; and lt;-p and gt;

دورۀ مشروطه یکی از ادوار رواج قالب قطعه است ، در این دوره با تغییر نظام اجتماعی ،توجه ادیبان از موضوعات ذهنی بموضوعات عینی و اجتماعی معطوف میشود .پژوهش حاضر برآن است تا به روش توصیفی-تحلیلی و با استفاده از شیوۀ آماری ؛ پس از خوانش قطعات سه شاعر عصر مشروطه ، ایرج میرزا، ملک الشعرا بهار و پروین اعتصامی ،مهمترین موضوعات قطعات این سه شاعر را معرفی و از نظر بسامدی ارزش گذاری کند.نتایج پژوهش حاکی از ان است که این سه شاعر در موضوعاتی چون موضوعات اخلاقی،اجتماعی و سیاسی در قالب قطعه طبع آزمایی کرده اند ؛ اما پروین اعتصامی در موضوعات مدح،مطایبه ،اشتیاق،ملتمسات، ماده تاریخ و هجو قطعه ای ندارد ولی بیشترین مناظره در قالب قطعه از آن اوست . ملک الشعرا بهار تنها یک مناظره و یک لغز در قالب قطعه دارد.در برخی مطایبه های ایرج میرزا و بهار در این قالب از الفاظ رکیک استفاده شده است. and lt;-p and gt; and lt;-p and gt;

کلمات کلیدی
موضوع قطعه , دورۀ مشروطه , بهار , پروین اعتصامی , ایرج میرزا

• - المعجم فی معایی اشعار العجم. قیس‌رازی، شمس الدین. چاپ اوّل. تهران: انتشارات فردوس. (1373).
• انواع ادبی. شمیسا، سیروس. چاپ دهم. تهران، فردوس. (1383).
• انواع ادبی و آثار آن در زبان فارسی، رزمجو، حسین ؛مشهد، آستان قدس رضوی ( 1385)
• انواع ادبی و شعر فارسی. شفیعی کدکنی، محمّد رضا. مجلّۀ خرد و کوشش. (1380) صص 119 – 96.
• انواع شعر فارسی. رستگارفسایی، محمد.. شیراز: انتشارات نوید. (1372)
• تأثیر تحوّلات اجتماعی در ادبیات. گل‌آقایی، مریم. ماه‌نامۀ ادبیات داستانی. شمارۀ 4. زمستان. (1371). صص22-27.
• تاریخ ادبیّات ایران صفا، ذبیح‌الله. چاپ هفدهم. جلد دوم. تهران،‌ فردوس. (1385)..
• تحوّل شعر فارسی. مؤتمن، زین‌العابدین. بی‌جا، چاپ شرق. (1355).
• دیوان اشعار ایرج میرزا، .: ایرج میرزا، تحقیق در احوال ، افکار ، آثار و اشعار؛ به اهتمام محمد جعفر محجوب. تهران: گلشن(1353).
• دیوان اشعار پروین اعتصامی، اعتصامی، پروین. چاپ ششم. تهران، چاپخانۀ محمّد علی فردین. (1353).
• دیوان اشعار ملک الشعرا بهار، بهار، محمّد تقی،. تهران، نگاه. (1391)
• سبک‌شناسی در شعر فارسی محجوب، محمّد جعفر. تهران، سازمان تربیت معلّم و تحقیقات دینی. (1345)..
• سخن و سخنوران، فروزانفر، بدیع الزمان، تهران، خوارزمی ( 1380)
• شعر و ادب فارسی. مؤتمن، زین‌العابدین. تهران: نشر زرّین. (1353).
• فرهنگ اصطلاحات ادبی، داد، سیما، چاپ ششم، تهران، مروارید ( 1393)
• فرهنگ واژگان و اصطلاحات طنز، اصلانی، محمد رضا،تهران، کاروان ( 1385)
• فنون بلاغت و صناعات ادبی. همایی، جلال‌الدین. چاپ بیست و پنجم. تهران: مؤسّسه نشر هما. (1385).
• قطعه در شعر فارسی ، سعدی شاعر قطعه سرا موحد ، ضیاء ، مجله نشر دانش، ش 82؛ ( 1373) صص 16-19
• قطعه و قطعه‌سرایی در شعر فارسی. خالقی‌راد، حسین. چاپ اوّل. تهران، علمی‌و فرهنگی. (1375).
• مدح ،داغ ننگ بر سیمای ادب فارسی، وزین پور، نادر،تهران ، معین (1374)
• مفلس کیمیا فروش؛ شفیعی کدکنی، محمّد رضا. تهران، سخن (1372)
• نگاهی تازه به بدیع، شمیسا، سیروس. تهران، فردوس ( 1381)
• واژه‌نامۀ هنر شاعری. میرصادقی، میمنت. چاپ اوّل. تهران: انتشارات کتاب مهناز. . (1373)