فصلنامه تخصصی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 12، شماره 3، پاییز 98 ، شماره پی در پی 45

ملاکهای کاربردشناسی تمایز واژه های چندمعنا و متشابه (با تکیه بر شواهد شعری از لغت‌نامۀ دهخدا)

صفحه (399 - 419)
ناصرقلی سارلی(نویسنده مسئول)، نفیسه راستگو
تاریخ دریافت مقاله : تابستان 94
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : تابستان 94

چکیده

این مقاله کوششی است در به دست دادن ملاکهای کاربردشناسی برای تشخیص واژه های چندمعنا و متشابه. ذکر وجوه تفارق واژه های چندمعنا و متشابه از مباحث رایج در کتب و برخی مقالات معنی‌شناسی است امّا ملاکهایی که زبانشناسان در این زمینه مطرح کرده اند وقتی محک تجربه به میان میآید، چندان راهگشا نیست. شیوه ای که این مقاله پیشنهاد میکند مبتنی بر بررسی دوبارۀ علل شکل‌گیری چندمعنایی در واژه هاست. چنان‌که با ارائۀ شواهد شعری از لغتنامۀ دهخدا تأکید میشود، روابط همنشینی واژه ها و بافتی زبانی که واژه درون آن جای میگیرد، از علل شکل‌گیری چندمعنایی در واژه هاست و از این رو، در بازشناختن واژه های چندمعنا از متشابه نیز از همین ملاکهای کاربردشناسی میتوان بهره برد.

هرچند برخی معانی که مؤلفان لغتنامۀ دهخدا برای واژه ها آورده اند میتواند محلّ تردید باشد، شواهد شعری این لغتنامه برای بررسی و تحلیل روابط همنشینی و روابط معنایی یک واژه با واژه های همبافت گاه بسیار راهگشاست و ازین رو اساس قرار گرفته اند.به سبب گزینش واژه ها و شواهد شعری از لغتنامه، ارجاعی به متون داده نشده است.

کلمات کلیدی
چندمعنایی , متشابه , مؤلفۀ معنایی , معنای مرکزی , معنی‌شناسی , تغییر معنایی

• بررسی گونه‌های ابهام در زبان فارسی، معدنی، میترا، مجله زبانشناسی ، ش 1-2، صص 92-103، 1375
• درآمدی بر معنی‌شناسی زبان ، لاینز،جان ، ترجمۀ کوروش صفوی، تهران: علمی، 1391
• زبان و تفکر،باطنی، محمدرضا ، تهران: آگه،1390
• نگاهی تازه به معنی‌شناسی، پالمر،فرانک ، ترجمۀ کوروش صفوی، تهران: کتاب ماد،1391
• نوشته‌های پراکنده، دفتراوّل: معنی‌شناسی ، صفوی، تهران: علمی، 1391
• A Glossary of Semantics & Pragmatics, Cruse Alan, Edinburgh: Edinburgh University Press:2006
• From Polysemy to Semantic Change, Vanhove Martin ,Amesterdam: John Benjamin Publishing Company: 2008
• Introducing English Semantics, Kreidkler Charles London & New York: Routledge: 1998
• Introducing Semantics, Riemer Nick, Cambridge: Cambridge University Press: 2010
• Polysemy:flexible Patterns of Meaning in Mind & Language, Nerlich Brigitte, Berlin: De Gruyter: 2003
• 11. Semantics, Saeed John, Oxford: Blackwell: 2003 12. Semantic Change & Heterosemy in Grammaticalization, Lichtenberk Frantisek,Language,vol. 67, No.3, pp.475-509: 1991