فصلنامه تخصصی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 12، شماره 3، پاییز 98 ، شماره پی در پی 45

تحول مضمون «عشق به وطن» در شعر معاصر تاجیکستان

صفحه (379 - 397)
حسین یزدانی (نویسنده مسئول)، نرگس محمدی بدر ، مرجان علی اکبرزاده
تاریخ دریافت مقاله : آبان 1397
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : مهر 1397

چکیده

در مقالۀ حاضر‌، با توجه به تاریخ کهنسال تاجیکستان، ابتدا به خاستگاه تاجیکان و پیشینۀ ادبی این سرزمین پرداخته شده است. سوال اصلی پژوهش، آن است که؛ مضمون عشق به وطن، در شعر معاصر این دیار (از انقلاب اکتبر1917م به بعد) با توجه به دگرگونیهای سیاسی- اجتماعی، دچار چگونه تحولاتی شده است؟ موضوع اخیر، با بررسی مضامین شعری از شاعران برجستۀ معاصر تاجیک، ارزیابی شده است. نتایج بررسیهای این پژوهش، که به شیوۀ تحلیلی- توصیفی فراهم آمده، نشان میدهد، در مضمون مورد نظر، با توجه به سیر تاریخی و دگرگونیهای سیاسی- اجتماعی در دوره های متفاوت ادبیات معاصر تاجیک، تحولات بسیاری ایجاد شده است، به عبارتی، مفهوم وطن در هر دوره از ادبیات معاصر این سرزمین، در حوزۀ معنایی خاصی قابل بررسی است. در دورۀ تسلط شوروی سابق، تحت تاثیر مکتب رئالیسم سوسیالیستی، مقصود از وطن، سرزمین بزرگ شوراها - اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی- است، به ویژه در دورۀ جنگ جهانی دوم (1945م -1941م )، اما مضمون فوق، پس از فروپاشی شوروی (از1991م) و از بین رفتن سانسورهای حکومتی، اندک اندک دارای مفاهیم گسترده تری شده است. مفاهیمی چون: ستایش سرزمین نیاکان- ایران- ، ستایش وطن، همراه با اندوه و تاسف که ناشی از سرخوردگیهای سیاسی- اجتماعی ست و نیز انتقاد از سرگذشت تاریخی تاجیکان.

کلمات کلیدی
شعر معاصر تاجیکستان , عشق به وطن

• آچریک، تاریخ ادبیات سوویتی تاجیک؛ براگینسکی ای.س، شکوراف م، ادلمن و حسین‌زاده ش؛ استالین آباد: نشریات دولتی تاجیکستان. قسمت دوم، 1957. (خط سرلیک)
• ادبیات فارسی در تاجیکستان؛ بچکا، ایرژی؛ مترجمان سعید عبانژاد و محمود عبادیان؛ تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات فرهنگی بین‌المللی،1372.
• از ساقه تا صدر، شعر و زندگی شعرای تاجیکستان در قرن بیستم؛ موسوی گرمارودی،علی؛ تهران: انتشارات قدیانی،1388.
• اوستای کهن (متن کامل)؛ به‌کوشش: رضا مرادی غیاث آبادی؛ تهران: بی‌نا، 1383.
• ایران و ترکان در روزگار ساسانیان؛ رضا، عنایت الله؛ تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، ج2، 1374.
• پیام نیاکان، گزیدۀ اشعار؛ خجندی، فرزانه؛ تهران: انتشارات سروش (صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران)،1375.
• تاریخ ادبیات نوین تاجیکستان؛ شعـردوست، علی اصـغر؛ تهران: انتشارات علمی و فرهنگی،1390.
• تاریخ ایران؛ پیگولوسکایا و دیگر دانشمندان شوروی؛ ترجمه کریم کشاورز؛ تهران: انتشارات پیام،1353.
• ترانۀ وطن؛ یوسفی، حبیب؛ استالین آباد: نشر ادیب، 1939.
• تذکار اشعار: شرح حال برخی از شاعران معاصر تاجیکستان و نمونه‌هایی از شعر آنان؛ صدر ضیاء، شریف‌جان مخدوم؛ به کوشش: محمد‌جان شکوری بخارایی؛ تهران: انتشارات سروش (صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران).1380.
• چشم‌انداز شعر امروز تاجیکستان؛ شعر‌دوست، علی اصغر؛ تهران: انتشارات بین المللی الهدی،1376.
• خراسان بزرگ؛ رنجبر، احمد؛ تهران: انتشارات امیرکبیر،چ1، 1363.
• سبک شناسی نثر؛ محمد تقی، بهار؛ تهران: انتشارات امیر کبیر. چ5 ، ج1، 1369.
• سطرهای ناتمام؛ یوسفی، حبیب؛ دوشنبه: نشر ادیب، کتاب 1، 1987م (خط سرلیک)
• سیر تحول شعر نو در نظم تاجیک؛ بوند شهریاری، علی اصغر؛ مسکو: آکادمی‌علوم جمهوری روسیه، 2002م. (خط سرلیک)
• شاهنامه؛ فردوسی، ابوالقاسم؛ به تصحیح ژول مول؛ تهران: انتشارات سخن، ج 3، 1373.
• فرهنگ ایران باستان؛ بارتولومه، کریستین؛ ترجمۀ بدرالزمان قریب؛ تهران: انتشارات اساطیر،1383.
• فرهنگ سیاسی؛ آشوری، داریوش؛تهران: انتشارات مروارید، 1357.
• گزیـدۀ اشعار؛ صابر، بازار؛ به کوشش رحیم مسلـمانیان قبادیانی. تهران: انتشارات بین‌المللی الهدی.1373.
• گلچین اشعار؛ تورسون‌زاده، میرزا؛ با کوشش کمال عینی و لایق شیر‌علی؛ استالین آباد: ادارۀ نشریات پروگرس مسکو، بیتا. (خط سرلیک)
• گلچین اشعار؛ صفی آوا، گلرخسار؛ تهران: انتشارات بین المللی الهدی،1373.
• گلچینی از اشعار استاد؛ لایق، شیر‌علی؛ تهران: انتشارات بین المللی الهدی،1372.
• گلشن افروخته(مجموعه شعر)؛ جوهری‌زاده، سهیلی؛ استالین آباد: نشریات دولتی تاجیکستان. 1959(خط سرلیک)
• مجموعه اشعارگلرخسار؛ صفی آوا، گلرخسار؛ با مقدمۀ سیمین بهبهانی؛ تهران: انتشارات نگاه، 1395.
• یک دسته گل، گلچینی از سی شاعر تاجیکی؛ رحیم زاده، باقی؛ دوشنبه: نشریات عرفان،1967م (خط سرلیک)
• « از روسیه ‌پرستی تا روسیه‌ گریزی در شعر معاصر تاجیکستان »؛ علی ‌اکبرزاده، مرجان. فصلنامۀ تحقیقات تعلیمی و غنایی زبان و ادب فارسی(علمی- پژوهشی)، دانشگاه آزاد اسلامی واحد بوشهر، شمارۀ 12، (ص168-153)، 1391.
• « تاریخ شهرهای خراسان- سغد - »؛ رئیس السادات، سید حسین؛ فصلنامۀ تحقیقات جغرافیایی، تهران، شمارۀ17 (ص155 -142)، 1369.
• « زبان پیوند اصلها و نسلها »؛ تورسون‌زاد، اکبر؛ در مجموعه مقالات تاجیکان در مسیر تاریخ. میرزا شکور‌زاده (ص415-399). انتشارات بین‌المللی الهدی، تهران، 1385.
• « شاخۀ ریحان و سیبهای شکفته »؛ حکیم، عسکر؛ نامۀ پژوهشگاه، فصلنامۀ پژوهشهای ایرانشناسی، پژوهشگاه فرهنگ فارسی-تاجیکی، سفارت جمهوری اسلامی ایران در تاجیکستان، دوشنبه، سال نهم، شمارۀ 24-23 (ص142 -109)،1389.
• « معرفی کتاب دستنامۀ سغدی »؛ هدایتی، زهره؛ نامۀ فرهنگستان، فرهنگستان زبان و ادب فارسی، دورۀ دهم، ش3، پاییز 1387.