فصلنامه تخصصی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 12، شماره 3، پاییز 98 ، شماره پی در پی 45

گیسو و زلف یار در ادوار شعر فارسی (باتکیه براشعارلامعی، نظامی، جلال طبیب، امیرخسرو دهلوی، صائب تبریزی و...)

صفحه (153 - 173)
آسیه ذبیح نیا عمران
تاریخ دریافت مقاله : بهار 97
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : تابستان 97

چکیده
پژوهش حاضر میکوشد تا سیر معنایی زلف و مترادفات آنرا در سبکهای مختلف شعر فارسی بررسی کند. برای دستیابی به این هدف، اشعار لامعی(قرن پنجم) را به عنوان نمایندۀ سبک خراسانی، نظامی(قرن ششم) وجلال طبیب شیرازی (قرن هفتم و هشتم) و امیرخسرو دهلوی برای سبک عراقی و صائب تبریزی(قرن یازدهم) به عنوان نمایندۀ سبک هندی گزینش کردیم. همچنین درفحوای بحث به عنوان نمونه از اشعار شاعران دیگر نیز بهره گرفتیم. در مجموع «زلف»، «مو»، «گیسو»، «طره» و ... از جملۀ موضوعاتی است که همواره در غزل فارسی هرگز تحولی نداشته و دارای معنای ایستا هستند. عشق مهمترین مضمون غزل است که در دو قِسم عشق آسمانی و عشق زمینی حضور داشته و غزل فارسی را غنی و دلنشین ساخته است. بیان مضامین و موضوعات عاشقانه مستلزم بیان رابطۀ عاشق و معشوق است. معشوق قطب غزل است، و تصویری که از او ارائه میشود، نشان دهندۀ دیدگاه غزل پرداز نسبت به عشق و معشوق است. یکی از این تصاویر شاعرانه در غزل فارسی مبحث زلف و موی یار است. در سنت شعر فارسی، معشوق زلف سیاه درازچون کمندی دارد که پشت پای وی را می بوسد. زلف یار پریشان است، اما در همین آشفتگی است که آرامش را به عاشق ارزانی میدارد. زلف یار حتی خوشبوتر از عنبر، نافه، مشک است . دل عاشق در خم زلف دوتای معشوق اسیرو درسلسله است.

کلمات کلیدی
غزل فارسی , زلف و مو , سیاهی , خوشبویی

• آنندراج، پاشاه، محمد(1363)، زیرنظر محمد دبیرسیاقی، تهران: سروش.
• انواع ادبی و آثار آن در زبان فارسی، رزمجو، حسین.(1390). مشهد: دانشگاه فردوسی.
• خمسه. امیرخسرو دهلوی. (1362). به کوشش امیراحمد اشرفی. تهران: نشرشقایق.
• دیوان اشعار صائب تبریزی، محمدعلی، به کوشش جهانگیر منصور، (1389)، تهران: نگاه.
• دیوان بدرچاچی، بدرچاچی، (1387) تصحیح محمد علی گیتی فروز، تهران: کتابخانه موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
• دیوان جلال طبیب شیرازی. تصحیح نصرالله پور جوادی، (1389)، تهران: فرهنگستان.
• دیوان خواجوی کرمانی، کمال الدّین محمود ( 1336 )، تصحیح احمد سهیلی خوانساری، چاپ اوّل، تهران: کتابفروشی بارانی و محمودی .
• دیوان سلمان ساوجی. به کوشش منصور مشفق،(1336)، بامقدمه تقی تفضلی، تهران.
• دیوان غزلیات و قصاید عطار، عطار نیشابوری، فریدالدین، به اهتمام تقی 10تفضلی،(1341)، تهران: انجمن آثار ملی.
• دیوان کامل. امیرخسرو دهلوی.(1361). با مقدمۀ سعید نفیسی. تهران: نشر جاویدان.
• دیوان کمال خجندی، کمال خجندی.( 1372). تصحیح احمد کرمی، نشریات «ما».
• دیوان لامعی گرگانی. به کوشش محمد دبیرسیاقی، (1355)، تهران: اتشارات اشرفی.
• رنگ و تربیت. على اکبر زاده، مهدى. (1378). چ2، تهران: انتشارات میشا.
• روانشناسی رنگ در اشعار سهراب سپهری. قاسم زاده، سید علی و ناصر نیکوبخت. (1382). تهران: فصلنامه پژوهش¬های ادبی، شمارۀ دوم، دانشگاه تربیت مدرس، صص 98- 75.
• روان شناسی رنگ¬ها. لوشر، ماکس. (1371). ترجمۀ لیلا مهرادپی. تهران: حسام.
• زلف تابدارحافظ، به¬گزینی¬های حافظ در پیوند با زلف. حسن¬لی، کاوس.(1383). دوفصلنامۀ زبان و ادبیات فارسی داشنگاه خوارزمی، شمارۀ 45، صصص 107- 127.
• زلف و تعابیر عارفانه آن در شعر فارسی. قلیزاده، حیدر. (1383). نشریۀ دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز، شمارۀ 192، صص 149- 190.
• سیر غزل در شعر فارسی، شمیسا، سیروس.(1386). تهران: فردوس.
• شعر‌العجم‌. نعمانی، شبلی. ترجمۀ سید‌محمّد‌تقی‌ فخر‌داعی‌گیلانی، (1363)، تهران‌: دنیای کتاب.
• صدای سخن عشق، انوری، حسن. (1374). تهران: سخن.
• علم الجمال در ادب فارسی، دانشور، سیمین.(1389). تهران: قطره.
• فرهنگ فارسی، معین. محمد. (1375). تهران: امیرکبیر.
• فرهنگ نمادها و نشانه ها در اندیشه مولانا، تاج الدینی، علی (1383)، تهران: سروش
• کلیات خمسه، نظامی، الیاس، تصحیح وحید دستگردی، (1351)، تهران: امیرکبیر.
• کلیَات سعدی، مصلح بن عبداللَه. به اهتمام محمَدعلی فروغی، (1369). تهران: امیرکبیر.
• کیمیای سعادت، غزّالی طوسی، ابوحامد امام محمّد، (1334)، مصحّح احمد آرام، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
• گلشن راز، شبستری، شیخ محمود، به کوشش محمد رضا برزگر،(1382)، تهران: زوار.
• لغت نامه، دهخدا، علی اکبر. (1363). تهران: دانشگاه تهران.
• مبانی رنگ و کاربرد آن. آیت الهی، حبیب الله . (1384). تهران: بى نا.
• مثنوی مولوی، جلال الدین محمد. به کوشش رینولدنیکسون، (1379). تهران: راستین.
• مفاتیح الاعجاز فی شرح گلشن راز، لاهیجی، شیخ محمد،(1377) تهران: محمدی.