فصلنامه تخصصی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 12، شماره 3، پاییز 98 ، شماره پی در پی 45

سیر تحوّل شطح از کتاب النّور بایزید بسطامی تا حسنات العارفین دارا شکوه

صفحه (89 - 110)
الهام روستایی راد ، مریم حسینی(نویسنده مسئول)
تاریخ دریافت مقاله : بهار 97
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : تابستان 97

چکیده

کاوش در ساختار صوری و معنوی چند شطح بحث برانگیز قرون اولیۀ تصوّف و سایر شطحیاتی که از قرن ششم تا قرن یازدهم در آثار عرفانی دست به دست گشته اند، نشان میدهد که هر چه از سَده های نخست میگذرد، شطح گویی به تقلید و ابتذال متمایل گشته و از ویژگیهای معروف و مرسوم شطح حقیقی فاصله میگیرد. این پژوهش پس از بیان مبانی نظری شطح و ویژگیهای آن، دوران شطح گویی را بنابر منابع موجود، به سه دسته تقسیم میکند؛ بعد از بررسی شطح هر دوره با محوریّت ویژگیهای قراردادی شطح، به نقد و بررسی دوره ها پرداخته و نشان میدهد شطح حقیقی تنها در دوره های اوّل تصوّف از زبان بایزید و خَرَقانی و حلّاج شنیده شده است و پس از آن هر چه هست؛ یا تقلید و تکرار، و یا دریافتهای عرفانی است که به تعبیر نادرست و به عنوان شطح، در آثار صوفیه ضبط شده اند.

کلمات کلیدی
شطح , بایزید بسطامی , روزبهان بقلی , داراشکوه

• قرآن کریم
• احوال و اقوال ابوالحسن خرقانی، به انضمام نورالعلوم، مینوی؛ مجتبی(1372)، تهران، طهوری
• ارزش میراث صوفیّه، زرین کوب؛ عبدالحسین(1377)، تهران، امیرکبیر
• اللّمع فی التصوّف، سراج؛ ابونصر(1388)، ترجمۀ مهدی محبّتی، تهران، اساطیر
• أمالی المرتضی (غرر الفوائد و درر القلائد)، علم الهدی، علی بن حسین، محقق و مصحح: ابراهیم، محمد ابوالفضل، ج 1، ص 318، دار الفکر العربی، قاهره، چاپ اول، 1998م.
• اوراد الاحباب و فصوص الآداب، باخرزی، ابوالمفاخر(1383)، به کوشش ایرج افشار، انتشارات دانشگاه تهران
• تازیانه¬های سلوک، محمّدرضا شفیعی کدکنی، (1376)، تهران، سخن
• تمهیدات، عین القضات همدانی،(1393)، تصحیح عفیف عسیران، تهران، زوار
• حسنات العارفین، داراشکوه؛ شاهزاده محمّد(1352)، تصحیح مخدوم رهین، تهران، ویسمن
• دفتر روشنایی، علی سهلکی،(1393)، ترجمه محمّدرضا شفیعی کدکنی، تهران، سخن
• زبان شعر در نثر صوفیه، محمّدرضا شفیعی کدکنی، (1393)، تهران، سخن
• شرح شطحیّات، روزبهان بقلی(1394)، تصحیح هانری کُربن، انتشارات طهوری، تهران
• شطحیات الصّوفیه، بدوی؛ عبدالرّحمن(1978) انتشارات وکاله المطبوعات، الطبع الثالثه، کویت
• شطحیات شیخ ابوالحسن خرقانی، امامی؛ علی¬اشرف(1379) نشریۀ معارف، ش3، آذر و اسفند
• شطحیات منظوم مولانا در غزلیات شمس، حسینی؛ مریم(1384)، نامۀ فرهنگستان، دورۀ نهم، ش 3، ص125-107
• فرهنگ نفیسی یا ناظم الأطباء، نفیسی؛ علی اکبر(بی تا)، کتابفروشی خیام، جلد سوم
• نوشته بر دریا، شفیعی کدکنی؛ محمّدرضا(1384)، از میراث عرفانی ابوالحسن خرقانی، تهران، سخن
• نگاهی به مفهوم التباس نزد شیخ روزبهان، فاموری؛ مهدی(1380)، مجلۀ مطالعات عرفانی، ص182-163