فصلنامه تخصصی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 12، شماره 3، پاییز 98 ، شماره پی در پی 45

جستار تطبیقی ویژگیهای عروضی غزلیات سعدی، مولوی و حافظ

صفحه (41 - 65)
منصوره ثابت زاده
تاریخ دریافت مقاله : زمستان 97
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : زمستان 96

چکیده

در پژوهش حاضر، ویژگیهای اوزان 4350 غزل سه شاعر شاخص به لحاظ تفاوتها و تشابهات وزنی و ارتباط با مضامین و معانی آنها مقایسه شده است. چنانکه بسامد اوزان نشان میدهد که بحر "رمل و مجتث" در غزل سعدی و حافظ و بحر "هزج و مضارع" در غزل مولوی بیشترین بسامد را دارند. اوزان غزل سعدی و حافظ که در دو سده متفاوت میزیستند مشابهت بیشتری دارند تا اوزان غزل سعدی و مولوی، که هم عصر بوده اند. رایجترین اوزان غزلیات سه شاعر، شامل 30 وزن است که 15 وزن آن بیشتر از سایرین بکار رفته اند. سعدی و حافظ اوزان ابداعی ندارند، در حالیکه نوآوریهای وزنی در اوزان متناوب و تکراری مولوی بیشتر مشاهده میشود که چه بسا، مجالس سماع و وجد و اشتیاق اصحاب خانقاه درخلق آنها موثر بوده است. بیشترین کاربرد مختص اوزان بحور متفق الارکان است که بالاترین بسامد را در شعر سه شاعر نشان میدهد. هرچند برخی از تحقیقات اوزان و معانی آنها را بای یکدیگر مرتبط میدانند، مضامین غزل سعدی؛ مولوی به اوزان خاصی مرتبط نیستند و انواع مضامین نظیر شادی و اندوه و عشق و فراق و وصال و امورعرفانی بدون توجه به وزنی خاص بیان شده اند.

کلمات کلیدی
عروض , غزلیات , مقایسه , انواع اوزان سعدی , مولوی , حافظ

• اصالت و توالی ابیات در غزل های حافظ ،فرزاد، مسعود. 1353. ، شیراز، دانشگاه پهلوی، کانون جهانی حافظ شناسی .
• آفاق غزل فارسی ،صبور، داریوش،1348. ، انتشارات زوار، چاپ چهارم.
• تحقیق انتقادی در عروض فارسی و چگونگی تحول اوزان غزل، خانلری، پرویز.1327 ،انتشارات دانشگاه تهران.
• دیوان اشعار حافظ، ، 1370. تصحیح محمد قزوینی ،غنی، انتشارات اساطیر.
• دیوان کبیر ،مولوی، محمد بلخی. 1345. ، بدیع الزمان فروزانفر، انتشارات دانشگاه تهران .
• شرح غزل های سعدی برزگر خالقی، محمدرضا، تورج عقدایی ،1386. ، انتشارات زوار.
• عروض مولوی ،فرزاد، مسعود. 1349. ، انتشارات خرد و کوشش. شیراز.
• غزلیات شمس ،مولوی، محمد بلخی. 1335. ، منصور مشفق، انتشارات صفی علیشاه.
• غزلیات شمس تبریز ،مولوی، محمد بلخی، 1387. ، محمدرضا شفیعی کدکنی، جلد اول، انتشارات سخن، تهران.
• فرهنگ عروضی ،شمیسا،سیروس. 1370. ، انتشارات فردوس، تهران، چاپ دوم.
• کلیات سعدی ،سعدی،مصلح ، 1366. ، محمدعلی فروغی، انتشارات علمی، تهران.
• لغت نامه ،دهخدا،علی اکبر. 1374. ، مؤسسات انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
• مقالات تحقیقی درباره حافظ.فرزاد، مسعود ، به اهتمام منصور رستگار فسایی، شیراز، نوید .
• موسیقی شعر ،شفیعی کدکنی، محمدرضا، 1368. ، انتشارات آگاه، تهران، چاپ دوم.
• وزن شعر فارسی ،ناتل خانلری، پرویز. 1366. ، انتشارات طوس، تهران.