فصلنامه تخصصی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 12، شماره 2، تابستان 98 ، شماره پی در پی 44

بررسی شیوه تاریخ نگاری شکرالله رومی، تاریخ نویس دولت عثمانی در قرن نهم، در بهجه التواریخ

صفحه (79 - 98)
حمیدرضا قربانی دستجردی، مهرداد چترایی(نویسنده مسئول)، مرتضی رشیدی
تاریخ دریافت مقاله : تابستان 96
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : پاییز 96

چکیده
با توجه به نفوذ زبان فارسی در آسیای صغیر (آناتولی)، بررسی و تحلیل تألیفات در این حوزه در تدوین تاریخ زبان فارسی و سبک‌شناسی زبان فارسی اهمیت ویژه ای دارد. برای چندین قرن، زبان رسمی در آسیای صغیر، زبان فارسی بوده است. نامه نویسی به فارسی بوده و در آن مدت علاوه بر کتابهایی که در آنجا تألیف شده، هزاران نسخه از متون معتبر فارسی در آن دیار استنساخ و شروح مختلفی بر آنها نوشته شده است. بهجه التواریخ یکی از مهمترین آثار تاریخی این دوره است که به دست شکرالله رومی تاریخ نویس دولت عثمانی در قرن نهم، با استناد به کتب مختلف تاریخی تألیف شده است. متأسفانه علی‌رغم اهمیت این کتاب و نسخه های فراوان آن در کتابخانه های جهان، این اثر تاکنون معرفی و به زیور طبع آراسته نشده است. برای پی بردن به چگونگی تألیف و مشخصه های سبکی و شیوه تاریخ نویسی در این کتاب، نگارندگان در این پژوهش بر آن شدند تا ضمن بررسی اوضاع زبان فارسی در دوره عثمانی، به معرفی این اثر مهم تاریخی، شیوه تاریخ نگاری مؤلف و ویژگیهای سبکی آن بپردازند.

کلمات کلیدی
زبان فارسی , بهجه التواریخ , شکرالله رومی , تاریخ , عثمانیان

• قرآن مجید،(1387)، ترجمه و شرح واژگان از ابوالفضل بهرام پور، تهران: انتشارات اسوه، چاپ سوم.
• احسن التواریخ، روملو، حسن(1389)، ترجمه عبدالحسین نوائی، تهران: نشر اساطیر.
• ادبیّات فارسی بر مبنای تألیف استوری، استوری،چارلز(1362)، ترجمه یحیی آرین‌پور، تهران: مؤسّسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
• بزم و رزم، استر آبادی، عزیز بن اردشیر(1350)، به کوشش توفیق سبحانی و هوشنگ ساعدلو، نشر انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، تهران.
• بهجه التواریخ، رومی، شکرالله(861ه ق)، قم: نسخه خطی محفوظ در کتابخانه آیت الله العظمی مرعشی نجفی.
• تاریخ ادبیات در ایران، صفا، ذبیح الله(1369)، تهران: نشر ققنوس.
• تاریخ اسلام، فیاض، علی اکبر(1385)، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
• تاریخ ایران در قرون نخستین اسلامی، اشپولر، برتولد(1392)، ترجمه جواد فلاطوری، تهران: نشر علمی و فرهنگی.
• تاریخ ایران، پیرنیا، حسن و اقبال آشتیانی، عباس(1389)، تهران: انتشارات مجید.
• تاریخ ترکیه، لاموش(1359)، ترجمه سعید نفیسی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
• تاریخ امپراطوری عثمانی، پورگشتال، هامر،(1387)، ترجمه میرزا زکی علی آبادی به اهتمام جمشید کیان فر، انتشارات اساطیر، تهران.
• تاریخ نظم و نثر در ایران، نفیسی، سعید،(1382)، چاپ دوم، انتشارات فروغی، تهران.
• تحوّل رسم الخط از قرن ششم تا قرن سیزدهم هجری، متینی، جلال(1347)، جستارهای ادبی، شماره 15، صص 135 -162.
• جغرافیای تاریخی سرزمینهای خلافت شرقی، لسترنج، گای(1337)، ترجمه محمود عرفان، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
• خاقانی شروانی، ابومنصور حفده و عزالدین بوعمران، کندلی، غفار(1347)، دانشکده ادبیات و علوم انسانی تبریز ، شماره 88، صص 399 -419 .
• زبان وادب فارسی در قلمرو عثمانی، ریاحی، محمد امین(1369)، تهران: انتشارات پاژنگ.
• زمینار گردشی در آلمان، افشار، ایرج(1353)، مجله یغما، شماره 317 ، صص 664 – 671 .
• سبک شناسی، بهار،محمد تقی، (1381)، نشر امیرکبیر، تهران.
• سفرنامه، ناصرخسرو(1353)، به کوشش محمد دبیر سیاقی، تهران: انتشارات زوّار.
• فهرستگان نسخه‌های خطّی ایران(فنخا)، درایتی، مصطفی(1390)، تهران: سازمان اسناد و کتابخانه ملّی جمهوری اسلامی ایران.
• فهرستواره کتابهای فارسی، منزوی، احمد(1382)، تهران: مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی.
• کشف الابیات شاهنامه فردوسی، دبیرسیاقی، محمد(1348)، تهران: نشر انجمن آثار ملی.
• کشف الظنون عن اسامی الکتب و الفنون، حاجی‌خلیفه، مصطفی بن عبدالله، قم: نشر دارالفکر.
• کلیات شمس تبریزی، مولوی، جلال الدین(1384)، تصحیح بدیع الزمان فروزانفر، تهران: نشر طلایه.
• گلستان، سعدی، مصلح بن عبدالله(1387)، تصحیح غلامحسین یوسفی، تهران: نشر خوارزمی، چ هشتم.
• مختصری در تاریخ تحول نظم و نثر فارسی، صفا، ذبیح الله(1389)، تهران: نشر ققنوس.
• منبع شناسی توصیفی تاریخ سلجوقیان آناتولی، ارطغرل،علی(1384)، کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، شماره 101، صص 40-75.
• نسخ خطی تاریخی به زبان فارسی در کتابخانه توپ قاپوی سرای استانبول، اصفهانیان،داوود(1351)، مجله بررسی‌های تاریخی، شماره 42، صص 101-118.
• نظری به تاریخ دولت عثمانی، روحانی، سیدکاظم(1369)، کیهان اندیشه، شماره 34 ، صص 162-167.
• نفوذ زبان و ادبیّات فارسی در قلمرو عثمانی، ریاحی، محمّد امین(1349)، مجله یغما، شماره 260، صص 78 – 89.