فصلنامه تخصصی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 11، شماره 3، پاییز 97 ، شماره پی در پی 41

سبک و ساختار دستوریِ جمله های ناقص در مثنوی مولانا

صفحه (351 - 375)
محمد پاک نهاد(نویسنده مسئول)، اکبر شاملو
تاریخ دریافت مقاله : تابستان 96
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : تابستان 96

چکیده
در جستجوی جذابیت مثنوی مولانا، نقش زبان و ساختار دستوری قابل چشم پوشی نیست. زبان و معنا در مثنوی توأمانند. ساختار دستوری زبان فارسی در مثنوی مولانا دارای برجستگیها، خلاف عادتها و منطق گریزیهایی است که جز در همان نظام معنایی قابل بررسی نمیباشد مولانا با استفاده از شگردِ حذف، داستانهای پیشینیان را در زیباترین و شاید موجزترین شکل ممکن بیان نموده است. به قرینه ‌های لفظی یا معنوی میتوان عناصر و اجزای جمله را حذف نمود. همین عنصر در زبان مولانا بگونه ای عمل مینماید که تبدیل به عنصری سبک ساز میشود. نکته اینکه «حذف» از خصایص سبک زبانی شعر مولاناست. در این مقاله حذفهای هنری، در ساختار جمله سنجیده شده است و همین حذفیات تحت عنوان «جمله های ناقص» طبقه بندی شده است. کم‌کوشی در سؤال و جواب، برشمردن و توضیح ساختار جمله های بی‌فعل و جمله های بی‌شخص و نهاد و نشان دادن حذفهای با قرینه و بی‌قرینه از نتایج این پژوهش است.

کلمات کلیدی
مثنوی , حذف , جمله‌‌های ناقص , جمله‌های بدون فعل و نهاد , کم کوشی

• پژوهش‌های زبان شناختی فارسی(مجموعه مقالات)، محمد دبیر مقدم، مرکز نشر دانشگاهی، تهران، 1388.
• تاریخ زبان فارسی، پرویز ناتل خانلری، نشر سیمرغ، تهران، جلد 3، 1374.
• تاریخ زبان فارسی، مهری باقری، دانشگاه پیام نور، تهران، 1385.
• توصیف ساختار دستوری زبان فارسی در مثنوی مولانا، محمد پاک نهاد، رساله دکتری زبان و ادبیات فارسی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1391.
• توصیف ساختمان دستوری زبان فارسی، محمد رضا باطنی، امیرکبیر، تهران، 1370.
• جمله و تحول آن در زبان فارسی، خسرو فرشیدورد، انتشارات امیرکبیر، تهران، 1382.
• در سایه آفتاب: شعر فارسی و ساخت شکنی در شعر مولوی، تقی پور نامداریان، نشر سخن، تهران،1382.
• دستور تاریخی زبان فارسی، به کوشش عفت مستشار نیا، انتشارات توس، تهران، 1370.
• دستور زبان فارسی، تقی وحیدیان کامیار و غلامرضا عمرانی، انتشارات سمت، تهران، 1379.
• دستور زبان فارسی، عبدالرسول خیامپور، کتابفروشی تهران،1372.
• دستور زبان فارسی، غلامرضا ارژنگ، نشر قطره، تهران،1387.
• دستور سال چهارم آموزش متوسطه رشته فرهنگ و ادب وزارت آموزش و پرورش، علی اشرف صادقی و غلامرضا ارژنگ، 1361.
• دستور سال دوم آموزش متوسطه رشته فرهنگ و ادب وزارت آموزش و پرورش، علی اشرف صادقی و غلامرضا ارژنگ،1363.
• دستور سال سوم آموزش متوسطه رشته فرهنگ و ادب وزارت آموزش و پرورش، علی اشرف صادقی و غلامرضا ارژنگ، 1363 .
• دستور مختصر تاریخی زبان فارسی، خسرو فرشیدورد، انتشارات زوار، تهران، 1387.
• دستور مفصل امروز، خسرو فرشیدورد، نشر سخن، تهران، 1388.
• رجعت سرخ ستاره، محمد علی معلم دامغانی، انتشارات حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی، تهران، 1360.
• شرح جامع مثنوی، کریم زمانی، انتشارات آگاه، تهران، 1378-1381.
• مبانی علمی دستور زبان فارسی، احمد شفائی، انتشارات نوین، تهران، 1363.
• « ابتکارهای مولوی در ساختن « سازه های فعلی نو» در غزلیات شمس، احمد حسنی رنجبر، و منصوره هوش السادات، در فصلنامه تخصصی سبک شناسی نظم و نثر فارسی( بهار ادب)، سال نهم، شماره اول، بهار 95، شماره پیاپی،صص 115-136.
• « توانایی مولوی در لغت سازی یکی از مهارت های سبکی زبانی او»، سیده فاطمه مکی و محمد علی گذشتی، در فصلنامه تخصصی بهار ادب، سال نهم، شماره 4، زمستان95، شماره پیاپی 34، صص 219-235.
• « حذف در زبان فارسی»، سهیلا کاوسی نژاد، در مجلۀ نامه فرهنگستان، زمستان 1376، شماره 12، صص146-166.
• « سبک شناسی ادبی،سرشت سخن ادبــی برجستگی و شخصی ســازی زبان»، محمود فتوحی، زبان و ادب، پاییز1388، شماره 41،صص 23- 40.
• « کلمه مرکب و تشخیص آن در زبان فارسی»، خسرو فرشید ورد، سخنرانیهای چهارمین کنگره تحقیقاتی ایرانی دانشگاه مشهد ج1، 1351.
• « نظریه زبان شناسی آندره مارتینه و زبان فارسی»، علی اشرف صادقی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، مهر1348.
• « نقش‌های همگون در کلمات مکرر و همسان»، عباس علی وفایی، مطالعات زبانی، پاییز و زمستان، شماره 2،1389،ص 147-164.
• «حروف اضافه در فارسی معاصر»، علی اشرف صادقی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی تبریز، پاییز و زمستان1349، شماره 95 و 96.