فصلنامه تخصصی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 11، شماره 3، پاییز 97 ، شماره پی در پی 41

بررسی روانشناسی رفتار قهرمانان در شاهنامه

صفحه (141 - 161)
دکتر محمدعلی داود آبادی(نویسنده مسئول)، زینب باقری، دکتر علی سرور یعقوبی
تاریخ دریافت مقاله : تابستان 96
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : تابستان 96

چکیده
شاهنامۀ فردوسی از بسیاری جهات اثری منحصر به فرد است و به سبک و سیاقی نوشته شده است که کمتر کتابی را میتوان با این اثر شگفت انگیز مقایسه کرد. این اثر عظیم نخستین کتاب داستانی است که در آن با دقت به عنصر شخصیت پرداخته شده است. با وجود نگارش این متن در در دوره های برونگرایی و کلی نگری، اشخاص داستانی شاهنامه با جزئیات روحی و درونی به خواننده معرفی میشوند و میتوان بازتاب عناصر فردیّت و روحیات انسانی را به صورت کاملاً مشخص و متمایزی در تمام شخصیّتها به ویژه قهرمانان داستان دریافت . فردوسی در توصیف شخصیّتهای مهّم شاهنامه به گونه ای به تصویرپردازی پرداخته است که با تحلیل روان شناسانه میتوان به لایه های پنهان روانی و شخصیّتی آنان دست یافت. این امر ناشی از نگاه دقیق و توجّه ویژۀ شاعر و یا داستان پردازان آن، به سرشت و روان آدمی است. اشراف و دقّت نظر به شخصیّتهای اثر و بیان عواطف، روحیات و رفتار اشخاص داستانی در اقوال، کردار و موقعیّتهای داستان، باعث شکوه بیشتر شاهنامه شده است.

کلمات کلیدی
شاهنامه , داستان , شخصیت پردازی , قهرمان داستانی , روانشناسی

• از رنگ گل تا رنج خار، شکل¬شناسی داستان¬های شاهنامه، سرامی، قدمعلی (1388) چاپ پنجم، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
• اختلالات رفتاری کودکان و نوجونان، نریمانی، محمد (1383) چاپ دوم، اردبیل، نشر نیک¬افروز.
• تاریخ روانشناسی نوین، شولتز، دوان پی و سیدنی الن شولتز (1372) جلد 1و2، ترجمۀ علی اکبر سیف و همکاران، چاپ دوم، تهران، انتشارات رشد.
• حماسه سرایی در ایران، صفا، ذبیح الله (1390) چاپ پنجم، تهران، انتشارات فردوس.
• خشونت ایذایی در زندگی روزمره، آزار روانی، فرانس ایریگوین، ماری (1388) ترجمۀ کیان فروزش، چاپ اول، تهران، نشر دایره.
• درسنامۀ روانشناسی فردی و اجتماعی، محتشمی، جمیله، عباس علی مددی و فاطمه توغانی (1387) چاپ اول، تهران، چاپ سالمی.
• رستم قهرمان حماسۀ ملی ایران، متینی، جلال (1370) مجموعه مقالات فردوسی و شاهنامه، به کوشش علی دهباشی، چاپ اول، تهران، انتشارات مدبر، صص457-485.
• رشد و شخصیّت کودک، هنری ماسن، پاول و جرو کیگان و آلتا کارول هوستون و جان حین وی کانجر (1370) ترجمۀ مهشید یاسایی، چاپ سوم، تهران، انتشارات مرکز.
• رفتارهای پرخطر در اوقات فراغت جوانان، ماهر، فرهاد (1383) روندها و الگوها، فصلنامۀ مطالعات جوان، شمارۀ ششم، بهار 83، صص118-144.
• روانشناسی اجتماعی با نگرش به منابع اسلامی، آذر بایجانی، مسعود، محمد رضا سالاری¬فر، اکبر عباسی، محمد کاویانی و سید مهدی موسوی (1385) چاپ دوم، تهران، انتشارات سمت.
• روانشناسی اعتراض، اسمیت، مانوئل جی (1370) ترجمه مهدی قراچه داغی، چاپ چهارم، تهران، انتشارات جمال الحق.
• روانشناسی رزم و درگیری، شالیت، بن (1373) چاپ اول، تهران، نشر صریر.
• روانشناسی ژنتیک، تحول روانی از کودکی تا پیری، منصور، محمود ( 1372) چاپ ششم، تهران، انتشارات ترمه.
• روا¬نشناسی شخصیّت، پِروین، لارنس. ای (1381) ترجمه¬ محمد جعفر جوادی و پروین کدیور، چاپ پنجم، تهران، موسسه خدمات فرهنگی رسا.
• روانشناسی شخصیت، راس،آلن .اُ (1357) ترجمه سیاوش جمال¬فر، چاپ سوم، تهران، نشر روان.
• روانشناسی شخصیت کاووس در شاهنامه، کلاهچیان، فاطمه و لیلا پناهی (1393) فصلنامه¬ ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی، سال دهم، شماره¬ سی و هفتم، زمستان، صص 237-268.
• زمینه روانشناسی، اتکینسون، ریتا. ل و ریچارد اتکینسون و ارنست هلیگارد (1371) جلد 1و2، ترجمه¬ محمد نقی براهنی ودیگران، چاپ ششم، تهران، انتشارات رشد.
• زندگی و مرگ پهلوانان، اسلامی ندوشن، محمد علی (1348) تهران، انتشارات انجمن آثار ملی.
• سرو سایه فکن، درباره¬ فردوسی و شاهنامه، اسلامی ندوشن، محمد علی (1373) چاپ سوم، تهران، شرکت انتشارات یزدان.
• سوگ سياوش، مسكوب، شاهرخ ( 1386) چاپ هفتم، تهران، انتشارات خوارزمی.
• شاهنامه¬، فردوسی، ابوالقاسم (1366) شش جلد، تصحیح جلال خالقی مطلق،کالیفرنیا، انتشارات مزدا.
• فردوسی استاد تراژدی، صناعی، محمود (1370) مجموعه مقالات فردوسی و شاهنامه، به کوشش علی دهباشی، چاپ اول، تهران، انتشارات مدبر، صص309-337.
• کنترل خشم، گامهای ساده برای مقابله با ناکامی و تهدید، لیندن فیلد، گیل (1389) ترجمه¬ حمید شمسی پور، تهران، نشر جوانه رشد.
• لغت¬نامه¬ روانشناسی، منصور، محمود، پریرخ دادستان و مینا راد (1356) چاپ اول، تهران، انتشارات لوح.
• لغت نامه، دهخدا، علی اکبر(1377) تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
• مکانیزم¬های دفاع روانی، فروید، زیگموند (1392) ترجمه¬ حبیب گوهری راد و محمد جوادی، چاپ پنجم، تهران، انتشارات راد مهر.
• مکتب¬ها و نظریه¬ها در روانشناسی شخصیت، شاملو سعید (1372) چاپ چهارم، تهران، انتشارات رشد.
• مقدمه¬ روانشناسی، محی¬الدین بناب، مهدی ( 1386) چاپ اول، تهران، انتشارات رشد.
• نظریه و کاربست مشاوره و روان درمانی، کُری، جرالد ( 1391) ترجمه¬ یحیی سید محمدی، چاپ هشتم، تهران، نشر ارسباران.
• نقد و بررسی روانکاوانۀ شخصیت رستم، قربانی پور، زهرا (1392) فصلنامه مطالعات نقد ادبي، دوره¬ی هشتم، شمارۀ سی و دو، پاییز 92،صص120-155.
• نقد و تحلیل روانشناختی شخصیّتهای شاهنامه (زال، تهمینه، رستم و سهراب)، هوشنگی، مجید (1388) دانشگاه تربیت مدرس، دانشکده¬ علوم انسانی، تیرماه.
• نظریه¬های شخصیّت، یا مکاتب روانشناسی، سیاسی، علی اکبر (1371) چاپ اول، تهران، انتشارات دانشگاه تهران
• هنر داستان¬نویسی، یونسی، ابراهیم (1384) چاپ هشتم، تهران، انتشارات نگاه.