فصلنامه تخصصی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 6، شماره 4، زمستان 92 ، شماره پی در پی 22

بررسی تطور حسن و عشق در غزل فارسی تا قرن یازدهم

صفحه (0 - 0)
غلامحسین غلامحسین‌زاده،سعید رحیمی،تقی پورنامداریان،سهیلا صلاحی‌مقدم
تاریخ دریافت مقاله :
تاریخ پذیرش قطعی مقاله :

چکیده
سنّت شعر فارسی، تا رسیدن به دوره صفویه و پیدایش سبک هندی، تاریخ هفتصدسالهای را پشت سر گذاشتهاست. ویژگیهای شعر سبک هندی را عموماً در پرتو متغیّرهای بیرونی (چون اجتماع و فرهنگ و اقتصاد) نگریستهاند و یا تحول زیباییشناسی شعر این دوره را در چهارچوب صناعات و فنون شعری رایج در آن عصر بررسی کردهاند. گذشته از این، میتوان مؤلفههای شعری این دوره را در تعامل با میراث شعری پیش از خود و در بستر سنّت شعر فارسی تبیین کرد. در این بررسی، تلاش شد تطوَر بنمایه حسن و عشق در سنّت غزل فارسی تا شعر صائب تبریزی، تحلیل شود. درنهایت، مشخص شد، گرایش به کاربرد این بنمایه در دورههای نخستین غزل فارسی (تا پایان سده پنجم) ناچیز است. از سده ششم گرایش به کاربرد این بنمایه بیشترمیشود و از سده هفتم به بعد گرایش جدیدی مبنی بر ترکیب این بنمایه با بنمایه یا تلمیح دیگری در قالب یک بیت دیدهمیشود؛ تا اینکه در شعر سبک هندی، ترکیب این بنمایه با بنمایهها و تلمیحات در قالب یک بیت ادامه یافته، بیشتر به صورت کاربرد یک بنمایه در مصراع نخست و ذکر تلمیح یا بنمایه دیگر در مصراع دوم، در قالب نوعی ویژه از تمثیل که آن را اسلوب معادله، مثالیه یا مدعامثل نامیدهاند، دیدهمیشود. کاربرد بنمایه حسن و عشق در شعر این دوره بطور معنیدار و در بسامد بالایی افزونی یافتهاست؛ همچنین، در بیشتر موارد شاعران سبک هندی، ضمن زدودن تداعی و بار معنایی متعارف این بنمایه، تداعی جدیدی را جایگزین تداعی مرسوم آن در سنّت غزل فارسی کردهاند.

کلمات کلیدی
سنّت غزل فارسی , سبک هندی , صائب تبریزی , بنمایه , تلمیح