فصلنامه تخصصی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 11، شماره 1، بهار 97 ، شماره پی در پی 39

نقش تداعی‌ معانی بر خلاقیتها ی زبانی اسیر شهرستانی (با تکیه بر فنون بدیعی)

صفحه (23 - 41)
دکتر زیبا اسماعیلی(نویسنده مسئول), دکتر ولی الله شجاع پوریان
تاریخ دریافت مقاله : بهار 1396
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : پاییز 96

چکیده

تداعی معانی یکی از مهمترین تواناییهای ذهن انسان است که طی آن موضوعات مرتبط، یکدیگر را به ذهن فرا‌میخواند. این توانایی ذهن، اساس و مبنایی برای جوشش آگاهیها و گفتگوهای درونی است که زمینه ساز آفرینشهای ادبی، به خصوص شعر میشود. در فرایند سرودن شعر، کشف روابط، ظرایف و تناسبهای پیچیده صوری و معنوی در میان کلمات است که التذاذ هنری می‌آفریند و تداعی، حضور سلسله ای از واژه ها یا اندیشه ها را در ذهن شاعر ممکن میسازد. در سبک هندی که تلاش شاعران برای کشف ارتباط میان کلمات، نکته یابی و مضمون‌سازی به اوج خود میرسد موتیفها و مضامین و آرایه های به کار گرفته شده توسط شاعران، تحت تأثیر مستقیم تداعی‌ معانی در ذهن قرار میگیرند. این تداعیها تأثیر مستقیم و آشکاری بر فنون بدیعی و صور خیال گذاشته است. در این مقاله پس از تعریف مفهوم تداعی، نقش تداعی معانی در خلاقیتهای زبانی و شیوه آفرینش فنون بدیعی در غزلیات اسیر شهرستانی بررسی شده است.

کلمات کلیدی
تداعی معانی , سبک هندی , فنون بدیعی , اسیر شهرستانی

• اسیر شهرستانی، جلال الدین بن میرزا مومن (1384) دیوان غزلیات، تصحیح غلامحسین شریفی ولدانی، تهران: میراث مکتوب
• ایوتادیه، ژان (1378) نقد ادبی در قرن بیستم، ترجمه مهشید نونهالی، تهران: نشر نیلوفر
• پارسا، محمد (1372) روانشناسی یادگیری، چاپ دوم، تهران: بعثت
• ......................... (1374) زمینه روانشناسی (روانشناسی عمومی)، چاپ یازدهم، تهران: بعثت
• پورنامداریان، تقی (1384) گمشده لب دریا، چاپ دوم، تهران: سخن
• .....................(1381) سفر در مه، تهران: نگاه
• ......................(1388) در سایه آفتاب، چاپ سوم، تهران: سخن
• حق شناس، علی محمد (1370) مقالات ادبی زبان شناختی، تهران: نیلوفر
• داد، سیما (1375) فرهنگ اصطلاحات ادبی، چاپ دوم، تهران: مروارید
• دهخدا، علی اکبر ( 1361) لغتنامه فارسی، تهران: دانشگاه تهران، موسسه لغت نامه دهخدا
• شفیعی کدکنی، محمدرضا (1366) شاعر آینه ها، چاپ اول، تهران:آگاه
• ................................(1383) صور خیال در شعر فارسی، چاپ نهم، تهران: آگاه
• ............................... (1380) ادوار شعر فارسی، تهران: سخن
• ...............................(1385) موسیقی شعر، تهران: آگه
• شمس قیس رازی، محمد (1388) المعجم فی معاییر اشعار العجم، به تصحیح محمد بن عبدالوهاب قزوینی و تصحیح مجدد مدرس رضوی و تصحیح مجدد سیروس شمیسا، تهران: علم.
• شمیسا، سیروس (1379) نگاهی تازه به بدیع، چاپ دوازدهم، تهران: فردوس
• صادقیان، محمدعلی (1379) زیور سخن در بدیع فارسی، یزد: انتشارات دانشگاه.
• کادن، جی ای (1380) فرهنگ ادبیات و نقد، ترجمه کاظم فیروزمند، تهران: شادگان
• کزازی، میرجلال¬الدین (1381) بدیع، تهران: مرکز.
• محمدی، محمدحسین (1374) بیگانه مثل معنی، تهران: میترا.
• وحیدیان‌کامیار، تقی(1375) فرهنگ نام‌آوایی فارسی، مشهد: دانشگاه فردوسی
• هادی، روح¬الله (1386) دانشنامه زبان و ادب فارسی، به سرپرستی اسماعیل سعادت، ج2، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
• همایی، جلال الدین (1382) فنون بلاغت و صناعات ادبی، چاپ بیست و یکم، تهران: هما
• یاکوبسن، رومن (1385) روندهای بنیادین در دانش زبان، ترجمه کورش صفوی، چاپ دوم، تهران: هرمس
• Habib, M.A.R (2008) History of literary criticism and Theory (from plato to the present), Blackwell Publishing.
• مجلات
• پورنامداریان، تقی، طهرانی ثابت، ناهید (1388) «تداعی و فنون بدیعی»، مجله فنون ادبی دانشگاه اصفهان، سال اول، شماره 1 پاییز، صفحات 1-12