ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 18، شماره 7، مهر 1404 ، شماره پی در پی 113

بررسی ویژگیهای سبکی اشعار محمدرضا حکیمی بر اساس نظریه سبک‌شناسی لایه ای

صفحه (207 - 234)
مهشید موسوی ندوشن ، هادی حیدری‌نیا (نویسنده مسئول)، محمود صادق‌زاده
تاریخ دریافت مقاله : اردیبهشت 1404
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : مرداد 1404

چکیده

زمینه و هدف:سبک‌شناسی لایه ای از روشهای نوین بررسی ویژگیهای سبکی یک اثر ادبی است؛ در این روش لایه های مختلف یک متن، در پنج لایۀ آوایی، واژگانی، نحوی ، بلاغی و ایدئولوژیک بررسی میشود که علاوه بر ویژگیهای سبکی، اندیشه و نوع تفکر نویسنده را نیز نمایان میسازد. دفتر شعر «ساحل خورشید» اثر منظوم محمدرضا حکیمی است که در قالبهای مختلف شعری به دو زبان فارسی و عربی، سروده شده و افکار و اندیشه های عرفانی، فلسفی، مذهبی و انسانگرایانۀ شاعر را فریاد میزند. هدف از این پژوهش، بررسی ویژگیهای سبکی اشعار فارسی حکیمی در حوزه های ادبی، فکری و زبانی بر اساس نظریه سبک‌شناسی لایه ای است.

روش مطالعه:پژوهش حاضر، با شیوۀ توصیفی_تحلیلی و با روش کتابخانه ای انجام شده، که به بررسی دفتر شعر«ساحل خورشید» از محمد‌رضا حکیمی با بیش از هزار بیت میپردازد.

یافته ها بر اساس یافته های این پژوهش، اشعار حکیمی، بازتاب افکار درونی و نگرانیهای دینی و اجتماعی وی است. در سطح زبانی، آلام خود را با مضمونی پیچیده، اما در موسیقی مناسب و ذهنیتهای انتزاعی بیان کرده است. در سطح ادبی به کمک آرایه ها، از جمله استعاره و تلمیح که بسامد بالایی دارند، شکلی از اندیشیدن به عدالت و هدایت را نشان داده و در سطح فکری، ایدئولوژی دینی با رویکرد اجتماعی بر فضای کلام حاکم است.

نتیجه گیری:در موسیقی بیرونی، بحر رمل و در موسیقی کناری، قافیۀ مترادف از بسامد بالاتری برخوردار است. در موسیقی درونی، «تکرار و جناس» پر بسامد‌ترین آرایه ها هستند و زیباترین تکراری که آمده، در مدیحۀ «فجر صادق» است، در این ترجیع‌بند، بندگردان در قالب مستزاد آمده است. این یک سبک جدید در خلق ترجیع‌بند است. مهمترین موتیف اشعار حکیمی عدالت و سبک او تلفیقی از دین و قرآن و نحوی ایدئولوژیک است که سبکی خاص و منحصر به فرد را به وجود آورده است.

کلمات کلیدی
سبک‌شناسی لایه ای , محمدرضا حکیمی , ساحل خورشید.

• اسفندیاری، محمد. (1400). راه خورشیدی. تهران: نشر نگاه معاصر.
• بهار، محمد تقی. (۱۳۳۴). تاریخ تطور شعر فارسی. تحشیۀ تقی بینش. مشهد: کتابفروشی باستان رضوی.
• جورج لیکاف و مارک جانسون. (1403). استعاره هایی که با آن‌ها زندگی می‌کنیم. ترجمۀ جهانشاه میرزا بیگی. تهران: انتشارات آگاه.چاپ ششم.
• حکیمى، امیر مهدى. (۱۳۹۰). ساحل خورشید (دفتر شعر محمدرضا حکیمى). تهران: انتشارات علمى_ فرهنگى الحیات.
• .(1395). آغاز الحیات. ویژه نامه ی بزرگداشت الحیات. بیست و نهمین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران.
• چهراز، فاطمه. محمد حکیم‌آذر. اصغر رضاپوریان. (1403). سبک‌شناسی میرزاباقر حسینی نطنزی، نشریۀ علمی سبک‌شناسی نظم و نثر بهار، سال هفدهم، شماره چهارم، شماره پی‌در‌پی 98، صص95-123.
• زرین کوب، عبدالحسین.(۱۳۵۶). شعر بی دروغ، شعر بی نقاب. تهران: جاویدان.
• شاه حسینی، ناصرالدین.(۱۳۸۵). شناخت شعر عروض و قافیه. تهران: مؤسسه نشر هما. چاپ پنجم.
• شفیعی کدکنی، محمد رضا. (۱۳۷۳). موسیقی شعر. تهران: انتشارات توس. چاپ چهارم.
• شمیسا، سیروس. (1376). آشنایی با عروض و قافیه. تهران: انتشارات فردوس. چاپ سیزدهم.
• ـــــــــــــــ. (1381). نگاهی تازه به بدیع. تهران: انتشارات فردوس. چاپ چهاردهم. ویرایش دوم.
• ____________.(1379). بیان، تهران: انتشارات فردوس، چاپ هشتم.
• شفیعی‌تبار، فاطمه.(1397). زیبایی‌شناسی موسیقی درونی ترکیبات شعری منزوی. فصلنامه زیبایی‌شناسی ادبی. سال شانزدهم. شماره 37.
• صابری، علی. (۱۳۹۱). صنعت تکرار. انواع و کاربرد آن در بدیع. پایگاه مجلات تخصصی نور. شماره ۲۷
• صفوی، کوروش. (1394). از زبان‌شناسی به ادبیات. تهران: سوره مهر. جلد اول. چاپ پنجم.
• علینقی، حسین. (1399). سبک شناسی لایۀ آوایی اشعار کمال‌الدین اسماعیل و اثیر اومانی بر اساس سبک شناسی لایه ای. متن پژوهی ادبی. سال 24. شمارۀ 83. بهار.
• غیاثی، محمد. (۱۳۶۸). درآمدی بر سبک شناسی ساختاری. تهران: جهاد دانشگاهی.
• فتوحی، محمود. (۱۳۹۰). سبک شناسی نظریه ها. رویکردها و روش ها. تهران: انتشارات سخن.
• فیاض منش، پرند. (۱۳۸۴). نگاهی دیگر به موسیقی شعر و پیوند آن با موضوع. تخیل و احساسات شاعرانه. مجله پژوهش زبان و ادبیات فارسی. شماره ۴. صص 163-186.
• قائمی، مرتضی. طاهری‌نیا، علی باقر. صمدی، مجید. (1388). فضای موسیقیایی معلقه امرؤالقیس. مجله علمی انجمن ایرانی زبان و ادبیات عربی. فصلنامه شماره 12. مهر. صص 107-134
• مرگان پور، مسعود. (۱۳۹۸). بررسی سبک شناسی لایه آوایی اشعار خلیل حاوی. مجله زبان و ادبیات عربی. سال یازدهم. شماره ۱. بهار و تابستان . شماره پیاپی۲۰-۱-۱۷۷
• موسوی، سید مهدی. (1394). تار و پود، قم: موسسه فرهنگی انتشاراتی نقش.
• وردانک، پیتر. (۱۳۸۹). مبانی سبک شناسی. ترجمه محمد غفاری. تهران: نشر نی
• همایی، جلال الدین. (۱۳۸۹). فنون بلاغت و صناعات ادبی. تهران: اهورا.