ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 18، شماره 3، خرداد 1404 ، شماره پی در پی 109

تأثیرپذیری ساختاری و محتوایی قصه های آثار منظوم عطّار نیشابوری از قصه های قرآن کریم

صفحه (77 - 95)
رحیم صالحی ، مسعود پاکدل (نویسنده مسئول)، منصوره تدینی ، سیما منصوری
تاریخ دریافت مقاله : مهر 1403
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : دی 1403

چکیده

زمینه و هدف: میراث ماندگار تمدن اسلامی از گذشته تاکنون تأثیر چشمگیری در زبان، ادبیات و فرهنگ فارسی داشته است. این میزان بالندگی در درجه نخست مرهون وام‌گیری از قرآن کریم و اثرگذاری آن بر ذهن اندیشمندان، هنرمندان، متفکران و ادیبان است تاجاییکه میتوان گفت قرآن مجید شاعران و نویسندگان زبان فارسی را در بسیاری از سطوح زبانی و محتوایی تحت تأثیر خود قرار داده است. آنچه در این مقاله هدف اصلی و زمینه کاربردی پژوهش است بررسی و تحلیل تأثیرپذیری ساختاری و محتوایی منظومه های عطّار از قصه های قرآنی است.

روش پژوهش: روش پژوهش در این مطالعه توصیفی ـ تحلیلی بر مبنای شیوه سندکاوی و مطالعات کتابخانه ای با تمرکز بر منظومه های اصلی عطّار شامل منطق‌الطیر، الهی‌نامه، اسرارنامه، مصیبت‌نامه و مختارنامه میباشد.

یافته های پژوهش: یافته های پژوهش حاکی از آن است که عطّار از شیوه های گوناگون تأثیرپذیری از آیات قرآن در قالب اثرپذیری واژگانی، گزاره ای، گزارشی، الهامی ـ بنیادی، تلمیحی، تأویلی، تصویری، شیوه ای، اشارات مذهبی و درونمایه های دینی بهره گرفته است.

نتایج پژوهش: نتایج پژوهش نشان میدهد که عطّار از تأثیرپذیری معنایی و مضمونی، تأویلی، تلمیحی و گزاره ای بیشترین بهره را گرفته است. عطّار در بهره گیری از آیات قرآنی سعی کرده است تا از معنا و مضمون بیشتر بهره بگیرد.

کلمات کلیدی
قرآن کریم , عطّار نیشابوری , تأثیرپذیری , اشارات دینی , شاخصه های سبکی

• قرآن کریم. ترجمه مهدی الهی قمشه ای.
• اسداللهی. شکوه و جلالی شیجانی (1395). «تحلیلی از تأثیر آیات و روایات در آثار عطّار نیشابوری«. فصلنامه عرفان اسلامی. سال سیزدهم. شماره 49. ضض 159 ـ 180.
• حلبی. علی‌اصغر (1398). تأثیر قرآن و حدیث در ادبیات فارسی. تهران: اساطیر، صص 52 ـ 59.
• خرمشاهی. بهاءالدین (1377). فرهنگ‌آفرینی قرآن. تهران: طرح نو.
• دهخدا. علی اکبر (1372). لغتنامه. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
• راستگو. سید محمد (1393). تجلّی قرآن و حدیث در شعر فارسی. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه ها (سمت)، صص 18 ـ 15ـ 30 ـ 34 ـ 61 ـ 55.
• ریکور. پل (1397). زمان و حکایت: کتاب دوم و سوم. ترجمه: مهشید نونهالی. ج3. تهران: نی، ص 337.
• سجودی. فرزان (1393). نشانه شناسی کاربردی. ویرایش دوم. تهران: علم، صص 212 ـ 213.
• شاملی. نصرالله و دیگران(1392). «چگونگی حضور آیات قرآنی در اشعار عربی سعدی شیرازی». فصلنامه تخصصی سبک شناسی نظم و نثر فارسی(بهار ادب). سال ششم. شمارۀ دوم. پاپی 20. صص261-243.
• شریفی. محمد (1388). فرهنگ ادبیات فارسی. تهران: نشر نو، ص 420.
• عطّار. فرید الدین محمد (1392 الف) اسرارنامه. به تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی. چاپ ششم. تهران: سخن.
• _________________ (1388). الهی‌نامه. به تصحیح: محمدرضا شفیعی کدکنی. چاپ پنجم. تهران: سخن.
• _________________ (1389). مختارنامه. به تصحیح: محمدرضا شفیعی کدکنی. چاپ چهارم. تهران: سخن.
• _________________ (1391). منطق‌الطیر. به تصحیح: محمدرضا شفیعی کدکنی. چاپ یازدهم. تهران: سخن.
• _________________ (1392 ب). مصیبت‌نامه. به تصحیح: محمدرضا شفیعی کدکنی. چاپ یازدهم. تهران: سخن.
• فروزانفر. محمد حسن (1370). مأخذ قصص و تمثیلات مثنوی. چاپ چهارم. تهران: امیرکبیر، ص 98.
• کزازی. میرجلال‌الدین (1373). زیبایی‌شناسی سخن پارسی (بدیع) چاپ پنجم. تهران: کتاب ماد (وابسته به نشر مرکز)، ص 110.
• محرمی. رامین و همکاران (1395). «بررسی تأثیر مضامین قرآنی در اشعار کودکانه جعفر ابراهیمی (شاهد)». فصلنامه علمی ـ پژوهشی پژوهشهای ادبی ـ قرآنی. سال چهارم. شماره اول. صص 130 ـ 145.
• همایی. جلال‌الدین (1386). فنون بلاغت و صناعات ادبی. چاپ بیست و هفتم. تهران: نشر هما، ص 220 ـ 378 ـ 338.