ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 18، شماره 3، خرداد 1404 ، شماره پی در پی 109

نقش مادرانگی در زنان قهرمان داستانهای شوهرآهو خانم و پرنده من

صفحه (55 - 75)
طاهره روزبهانی ، حجت‌اله غ منیری (نویسنده مسئول)
تاریخ دریافت مقاله : مهر 1403
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : دی 1403

چکیده

زمینه و هدف: نقد کهن‌الگویی از شاخصه های نقد روانشناسی نوین است که بخوبی قادر است بعنوان معیار و ملاک سنجش، نقد و ارزیابی آثار ادبی عمل نماید. یکی از جمله هدفمندترین نظریات نقد کهن‌الگویی، نظریه کارل گوستاو یونگ روانشناس سوئیسی (1875 ـ 1961 م) است. از جمله کهن‌الگوهایی که یونگ مطرح میکند، کهن‌الگوی مادر مثالی یا مادر ازلی است. هدف اصلی این پژوهش تحلیل و بررسی دو رمان برجسته پرمخاطب معاصر یعنی رمان شوهر آهوخانم از علی‌محمد افغانی و پرنده من اثر فریبا وفی بر اساس رویکرد کهن‌الگویی مادر ازلی است.

روش پژوهش: روش مطالعه در این مقاله شیوه توصیفی ـ تحلیلی بشیوه مطالعه کتابخانه ای است. جامعه آماری پژوهش شامل دو رمان شوهر آهو خانم و پرنده من میباشد که با روش نقد کهن‌الگویی یونگ بر اساس کهن‌الگوی مادر مثالی به تحلیل و ارزیابی آنها خواهیم پرداخت.

یافته های پژوهش: یافته های پژوهش حاکی از آن است که کهن‌الگوی مادر مثالی در شخصیت افراد بسیار تأثیرگذار است بگونه ای که هیچ یک از افراد بشر از تأثیر آن بر کنار نیستند؛ در داستان شوهر آهو خانم و پرنده من نمودهای مثبت و منفی کهن‌الگوی مادر مثالی قابل مشاهده است.

نتایج پژوهش: نتایج حاصل از پژوهش نشان میدهد که در رمان شوهر آهو خانم اثر علی محمد افغانی دو نمود اصلی از کهن‌الگوی مادر ازلی (مثالی) در شخصیت آهو بعنوان کهن الگوی مادر در قالب نمودهای مثبت، باروری، زایایی و تقدس منعکس شده است و در مقابل هما نمودی از کهن‌الگوی مادر در قالب منفی است که فرزندان خود را ترک کرده است. در داستان پرنده من راوی نمودی از کهن‌الگوی مادر ازلی مثبت، مادر راوی، کهن‌الگوی مادر ازلی منفی و خاله محبوب، نمودی از کهن‌الگوی جایگزین مادر است.

کلمات کلیدی
کهن‌الگو. یونگ , مادر ازلی , شوهر آهو خانم. پرنده من

• افغانی. علی محمد (1397). شوهر آهو خانم. چاپ بیست و نهم. تهران: نگاه.
• امامی. نصرالله (1385). مبانی و روشهای نقد ادبی. تهران: جامی، ص 202.
• اوداینیک. و (1379). یونگ و سیاست: اندیشه های سیاسی و اجتماعی کارل گوستاو یونگ. ترجمه: طیب. تهران: نی، ص 143.
• الیاده. میرچاه (1376). رساله در تاریخ ادیان. ترجمه: جلال ستاری. تهران: سروش، ص 249.
• _________ (1393). چشم انداز اسطوره. ترجمه: جلال ستاری. چاپ سوم. تهران: توس، ص 96.
• پرهام. سیروس (1340). ادبیات معاصر ایران. شوهر آهو خانم. راهنمای کتاب. شماره 10. صص 970 ـ 971.
• ترقی. گلی (1387). بزرگ بانوی هستس. چاپ دوم. تهران: نیلوفر، صص 47 ـ 49.
• جانسون. رابرت (1390). عقده مادر و روابط زن و مرد. ترجمه: تورج رضا بنی صدر. تهران: لیوسا، صص 64 ـ 54.
• خطیب. رفعت و یعقوبی. علی سرور (1399). بررسی و مقایسه جایگاه زنان در روایتهای محمود دولت آبادی، احمد محمود، فریبا وفی و سپیده شاملو. ماهنامه تخصصی سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب). سال سیزدهم. شماره نهم. پیاپی 55. صص 1 ـ 23.
• دستمالچی. ویدا (1402). تحلیل روانشناختی کهن‌الگوی مادر شرور در داستانهای صادق هدایت. دوفصلنامه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه خوارزمی. سال 31. شماره 94. صص 135 ـ 162.
• رسمی. عاتکه و رسمی. سکینه (1402). بررسی تطبیقی کهن‌الگوی مادر مثالی در قصه های کوچیک فاطما و یه یشین سیندرلاهای ایران و چین بر مبنای روانشناسی تحلیلی یونگ. فصلنامه پژوهشهای ادبیات تطبیقی. دوره 11. شماره 3. صص 31 ـ 59.
• روزبهانی. طاهره و دیگران (1399). تحلیل کهن‌الگوی مادر (مام وطن) در رمان جای خالی سلوچ. فصلنامه پژواک زنان در تاریخ. سال اول. پیاپی 1. صص 41 ـ 50.
• ستاری. جلال (1366). رمز و مثل در روانکاوی. تهران: توس، ص 64.
• سقایان. مهدی و صحاف مقدم. مینو (1400). برسی جلوه های کهن‌الگوی مادر در نمایشنامه اسبهای آسمان خاکستر می‌بارند با تکیه بر آرای یونگ. زن در فرهنگ و هنر. دوره 12. شماره 3. صص 413 ـ 435.
• سگال. رابرت. آلن (1389). اسطوره. ترجمه: فریده فرد نومر. چاپ دوم. تهران: بصیرت، ص 186.
• سلاجقه. پروین (1394). نقد نوین در حوزه شعر. چاپ دوم. تهران: مروارید، ص 113.
• شوالیه. ژان ژاک و گربران. آلن (1385). فرهنگ نمادها. ترجمه: سودابه فضائلی. تهران: جیحون، ص 179.
• فدایی. فربد (1387). کارل گوستاو یونگ بنیانگذار روانشناسی. چاپ سوم. تهران: دانژه.
• فوردهام. فریدا (1388). مقدمه ای بر روانشناسی یونگ. ترجمه: مسعود میربها، تهران: جامی، ص 87.
• کمبل. جوزف (1377). قدرت اسطوره. ترجمه: عباس مخبر. تهران: نشر مرکز، صص 251 ـ 133.
• گرین. ویلفرد و دیگران (1383). مبانی نقد ادبی. ترجمه: فرزانه طاهری. چاپ سوم. تهران: نیلوفر، ص 166.
• گوردن. والترکی (1379). درآمدی بر نقد کهن‌الگویی: نقد ادبی معاصر. ترجمه: جلال سخنور. تهران: رهنما، ص 34.
• مظفری. سولماز و کاکه رش. فرهاد (1392). بررسی تکامل شخصیت در رمان شوهر آهو خانم بر پایه کهن‌الگوهای بیداری قهرمان درون. فصلنامه ادبیات داستانی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه رازی کرمانشاه. سال دوم. شماره 5. صص 123 ـ 145.
• منزوی. ندا و سیف. عبدالرضا (1403). آزمون تشرّف کودک ـ قهرمان رها شده- طرد شده؛ نمودی از بازگشت و رجعت به کهن‌الگوی مادر ازلی یا مادر ـ زمین (مورد کاوی: کودکان رها شده در شاهنامه فردوسی). نشریه علمی سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب). سال 17. شماره 2. پی در پی 96. صص 165 ـ 184.
• میرعابدینی. حسن (1377). سیر تحول ادبیات داستانی و نمایشی از آغاز تا 1320 شمسی در چارچوب طرح تصور مضامین داستانی گروه ادبیات معاصر. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی، ص 394.
• وفی. فریبا (1402). پرنده من. چاپ سی و هفتم. تهران: مرکز.
• یاوری. حورا (1396). روانکاوی ادبیات: دو متن، دو انسان، دو جهان از بهرام گور تا راوی بوف‌کور. تهران: اطلاعات، صص 352 ـ 357.
• یونگ. کارل گوستاو (1387). انسان در جست و جوی هویت خویشتن. ترجمه: محمود به فروزی. چاپ سوم. تهران، صص 61 ـ 62.
• ________________ (1368). چهار صورت مثالی. ترجمه: پروین فرامرزی. چاپ سوم. مشهد. به نشر، صص 98 ـ 23 ـ 25 ـ 26. 54-39-36.
• ________________- (1390). خاطرات، رویا، اندیشه ها. ترجمه: پروین فرامرزی. چاپ چهارم. مشهد: آستان قدس رضوی، صص 64 ـ 66.