ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 18، شماره 2، اردیبهشت 1404 ، شماره پی در پی 108

معرّفی نسخ خطّی رساله منقبه الجواهر یا مستورات و بررسی محتوای آن

صفحه (223 - 235)
میثم احمدی (نویسنده مسئول)
تاریخ دریافت مقاله : مهر 1403
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : دی 1403

چکیده

زمینه و هدف: کتاب «منقبه الجواهر» یا «مستورات» یکی از دو منقبت‌نامه ‌ای است که درباره زندگی و کرامات عارفِ مشهور قرن هشتم هجری، میرسیّد‌علی همدانی (۷۸۶ – ۷۱۴ هـ.ق)، نگاشته شده است. نویسنده این کتاب گرانسنگ، یکی از مریدانِ «سیّد‌عبداللّه برزش آبادی» ‌بنامِ «حیدر بدخشی» است. این رساله پس از تذکرۀ «خلاصه المناقب» اثر «نور‌الدین جعفر‌ بدخشی»، ارزشمندترین مرجع در شناخت احوال و اندیشه های میر‌سیّد‌علی همدانی است. این مقاله میکوشد تا به ‌اختصار، به بررسی محتوا و تحلیلِ سبک‌شناسانه و معرّفی نسخه های خطّی موجود از این کتاب بپردازد.

روش: این پژوهش به ‌لحاظ هدفْ کاربردی و از‌نظر رویکردِ پژوهش در ارائه گزارشِ یافته ها و نتایج از نوع توصیفی ـ تحلیلی و جامعه آماریِ پژوهش آن، نسخ خطّی موجود از «منقبه الجواهر» یا «مستورات» یا تصاویر آن در کتابخانه های ایران است.

یافته ها: نثرِ مستورات مرسل و ساده است و محتوای آن بی‌تکلّف و تصنّع بیان میشود. بکارگیری اصطلاحات، عبارات و احادیث عربی، و نیز اشعار فارسی در آن متعادل است. نویسنده اش کوشیده تا‌‌آنجاکه ممکن است از موضوع، منحرف نشود و به آن وفادار بماند، امّا به نسبت خلاصه المناقب بیشتر به نَقل کرامات میپردازد و از دقّت زمانی و توالی منطقی کمتری بهره میگیرد.

نتیجه گیری: باآنکه رساله مستورات پس از خلاصه المناقب و به تقلید از آن نوشته شده است، حاویِ مطالبی تازه و حکایاتی شگرف درباره میرسیّدعلی همدانی است که خودِ نویسنده، بی‌واسطه از خلفا و مریدان آن عارف شهیر شنیده است. تذکرۀ منقبه الجواهر یا مستوراتِ حیدر بدخشی، هرچند به لحاظ ترتیب زمانی، پس از خلاصه المناقب نورالدین‌ جعفر بدخشی قرار میگیرد، در برخی قسمتها ‌به لحاظ رعایت اصول و موازین منقبت‌نامه نویسی بر آن پیشی میگیرد.

کلمات کلیدی
منقبه الجواهر , مستورات , میر‌سیّدعلی همدانی , حیدر بدخشی , تصوّف

• اذکائی، پرویز. (1370). احوال و آثار میر‌سیّد‌علی همدانی. چاپ اوّل. همدان: انتشارات دانشگاه بوعلی‌سینا.
• بدخشی، حیدر. (؟). مستورات یا منقبه الجواهر. نسخۀ خطّی. کتابخانۀ دیوان هندوستان (ایندیا آفیس) لندن، به شمارۀ 2486 (فیلم شمارۀ 3266 کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران).
• بدخشی، حیدر. (؟). مستورات یا منقبه الجواهر. نسخۀ خطّی. کتابخانۀ ملّی ایران به شمارۀ 2-224، (فیلم شمارۀ 1891 کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران).
• بدخشی، حیدر. (؟). مستورات یا منقبه الجواهر. نسخۀ خطّی. کتابخانه خانقاه احمدی فقراء ذهبیه. (فیلم شمارۀ ۱۹۰۱ کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران).
• بدخشی، نورالدّین جعفر. (1374). خلاصهالمناقب در مناقب میر‌سیّدعلی همدانی. تصحیح دکتر سیده اشرف ظفر. اسلام آباد: مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان.
• جعفری قنواتی، محمد و وکیلیان، احمد. (۱۳۹۴). مثنوی و مردم یا روایتهای شفاهی قصّه های مثنوی. چاپ دوم. تهران: انتشارات سروش.
• ریاض، محمد. (1370). احوال و آثار و اشعار میر‌سیّد‌علی همدانی. چاپ دوم. اسلام آباد: مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان.
• طهرانی، آقا‌بزرگ. (1403هـ.ق). الذریعه الی تصانیف الشیعه. طبعه الثانیه. بیروت: دارالاضواء.