ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 17، شماره 9، آذر 1403 ، شماره پی در پی 103

بررسی سبک ادبی در نگارش دانشگاهی غلامحسین یوسفی و عبدالحسین زرینکوب

صفحه (315 - 335)
سمیه آقابابایی (نویسنده مسئول)
تاریخ دریافت مقاله : بهمن 1402
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : اردیبهشت 1403

چکیده

زمینه و هدف: غلامحسین یوسفی و عبدالحسین زرینکوب از جمله نویسندگان و محققان برجستۀ زبان و ادبیات فارسیند. با توجه به اهمیت نثر این دو نویسنده در معرفی یا نقد و تحلیل آثار ادبی فارسی، بررسی سبک‎شناسانۀ نگارش دانشگاهی و علمی آنها ضرورت دارد. در بسیاری از آثارِ این دو محقق، گونۀ زبانی ادبی و علمی تلفیق شده است که این مساله در وضوح متن و قدرت انتقال پیام به مخاطبان خود تأثیر گذاشته است.

روش مطالعه: در این مقاله ویژگیهای سبکی دو اثر مهم با کاروان حله زرینکوب و چشمۀ روشن یوسفی به روش کیفی و کمی بررسی و تحلیل مقایسه ای شده اند. این دو اثر برای مخاطبان دانشگاهی در مجموعۀ نقد ادبی نگاشته شده اند که دارای مؤلفه های سبک ادبیند.

یافته ها: بر اساس نتایج به دست آمده میتوان اشاره کرد که سبک این دو نویسنده سبک تلفیقی ادبی ـ علمی است که بیشتر به سمت گونۀ ادبی گرایش دارد. کاربرد صناعات ادبی تشبیه، استعاره، کنایه، صناعات توازن مانند جناس، تکرار، واج‌آرایی، پرسش بلاغی همراه با معانی ضمنی، مترادفات، تقدیم و تأخیر بلاغی اجزای جملات و غیره سبب ادبی شدن هر دو متن شده است. همچنین کاربرد مؤلفه هایی مانند کهنگرایی، صفات غیرقابل سنجش و مبهم، جملات مرکب پیچیده، جملات عاطفی در بسامد بالا سبب دور شدن متن از گونه علمی زبان و نگارش دانشگاهی شده است.

نتیجه گیری: باید توجه داشت که هر دو نویسنده برخلاف هدف اصلی از نگارش متن در حوزۀ نقد ادبی و تحلیل شعر به سمت زبان ادبی سوق یافته اند. یوسفی با انتخاب صنعت ادبی تشبیه در کنار توصیف موضوع دست به ارزش‌داوری نیز زده است درحالی‌که تشبیهات موجود در متن زرینکوب غالباً فاقد داوری ارزشی است. هر دو نویسنده از استعاره در فعل و اسم برای ادبی‌سازی متن استفاده کرده اند. کاربرد پرسشهای بلاغی با بار عاطفی و کنایه ها با معانی ضمنی در بسامد بالا در کنار جملات عاطفی و صفات ارزش‌داورانه متن را ادبی کرده اند. در متن یوسفی جملات از نوع مرکب پیش‌پرداز و ساده اند؛ اما در متن زرینکوب جملات از نوع مرکب پس‌پرداز تا حدی سبب پیچیدگی ساختار شده است.

کلمات کلیدی
سبک‎شناسی , نگارش دانشگاهی , سبک ادبی , سبک علمی , صناعات ادبی , عبدالحسین زرینکوب , غلامحسین یوسفی

• افشاری، نرجس (1392) «بررسی مقاله های دکتر عبدالحسین زرینکوب دربارۀ مولوی و عطار». هفتمین همایش پژوهشهای زبان و ادبیات فارسی. صص 7ـ 85.
• انوری، حسن (1382). فرهنگ بزرگ سخن. تهران: سخن.
• انوری، حسن و احمدی گیوی، حسن (1385). دستورزبان فارسی 2. تهران: فاطمی.
• خانلری، پرویز (1374). تاریخ زبان فارسی. جلد 3. تهران: نو.
• رفیعی، عادل و صحرایی، رضا مراد (1392). زبان فارسی زبان علم. تهران: مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور.
• زرینکوب، عبدالحسین (1374). با کاروان حله. تهران: علمی.
• شعبانی، محمدرضا (1391). «بررسی برخی ویژگیهای تأثیرگذار پله پله تا ملاقات خدا». سبک‎شناسی نظم و نثر فارسی. سال پنجم. شمارۀ اول. صص 391ـ404.
• شفیعی کدکنی، محمدرضا (1391). صور خیال در شعر فارسی. تهران: آگه.
• شمیسا، سیروس (1385). بیان. تهران: میترا.
• شمیسا، سیروس (1386 الف).کلیات سبک‎شناسی. تهران: میترا.
• شمیسا، سیروس (1386 ب). معانی. تهران: میترا.
• صفوی، کورش (1384). فرهنگ توصیفی معنی‌شناسی. تهران: فرهنگ معاصر.
• صفوی، کورش (1390). از زبانشناسی به ادبیات .جلد اول (نظم). تهران: سورۀ مهر.
• صفوی، کورش (1390). از زبانشناسی به ادبیات .جلد دوم (نثر). تهران: سورۀ مهر.
• صفوی، کورش (1391). آشنایی با زبا ن شناسی در مطالعات ادب فارسی. تهران: علمی.
• صلح‌جو، علی (1386). نکته های ویرایش. تهران: مرکز.
• عادل، پرویز (1379). «سبک تاریخ نگاری دکتر زرینکوب، اهمیت و مشخصات». کتاب ماه تاریخ و جغرافیا. شمارۀ 35. صص 45ـ48.
• فتوحی، محمود (1385). بلاغت تصویر. تهران: سخن.
• فتوحی، محمود (1390). سبک‎شناسی نظریه ها و رویکردها و روش‌‌ها. تهران: سخن.
• فرخی سیستانی، علی بن جولوغ (1363). دیوان قصاید فرخی سیستانی. تهران: موج نو.
• قیصری، ابراهیم (1355). «انتقاد کتاب: دیداری با اهل قلم». آینده. سال پنجم. شماره 1. صص 70ـ84.
• گورین، ویلفرد و دیگران (1383). راهنمای رویکردهای نقد ادبی. ترجمۀ زهرا مهین‎خواه. تهران: اطلاعات.
• مدرس‌زاده، عبدالرضا (1384). «زرینکوب و اعتلای نثر دانشگاهی (ادیبانه)». زبان و ادبیات فارسی واحد خوی. صص 121ـ149.
• مهیار، محمد (1376) «جلوه های هنر در نثر زرینکوب». کتاب ماه ادبیات. شمارۀ 1. صص 21ـ23.
• ناصرخسرو (1307). دیوان قصاید و مقطعات. تهران: کتابخانۀ تهران.
• نقد و بررسی کتاب چشمه روشن (1385). گروه شورای بررسی متون و کتب علوم انسانی. نقدنامه زبان و ادبیات فارسی. صص 36ـ37.
• یاکوبسن، رومن (1381). «زبانشناسی و شعرشناسی»، ترجمۀ مریم خوزان و حسین پاینده، در: زبانشناسی و نقد ادبی (ویراست دوم)، تهران: نی.
• یوسفی، غلام‌حسین (1373). چشمۀ روشن. تهران: علمی.