- تعداد نمایش : 182
- تعداد دانلود : 94
- آدرس کوتاه شده مقاله: https://bahareadab.com/article_id/1707
- کد doi مقاله: Doi: 10.22034/bahareadab.2024 .17 .7447
سال : 17
شماره : 5
شماره پی در پی : 99
ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 17،
شماره 5،
،
شماره پی در پی 99
سبک‌شناسی مثنوی «فهرست جهان» از خمسۀ «مخیره- محیره» اثر علاءالدین کرمانی (شاعر قرن نهم هجری)
صفحه
(343
- 369)
منور جان ، عبدالرضا سیف (نویسنده مسئول)، محمود فضیلت
تاریخ دریافت مقاله
: مهر 1402
تاریخ پذیرش قطعی مقاله
: دی 1402
چکیده
زمینه و هدف: خمسۀ «مخیّره» یا «محیّره» به تقلید از خمسه نظامی(بنیان‌گذار خمسه سرایی در ادبیات فارسی) و توسط شاعری به نام عبدالوهاب‌بن محمد محمودبن محمد عمر کرمانی در قرن نهم هجری (پانزدهم میلادی) سروده شده است.دو نسخه از آن در کشور ترکیه در کتابخانه های دانشگاه استانبول و کتابخانۀ ایاصوفیه نگهداری میشود. این جستار حاصل بررسی نسخه شناختی و سبک‌شناختی دومین منظومۀ این خمسه با عنوان «فهرست جهان» است.
روش پژوهش: پژوهش پیش رو، مطالعه ای نظری است که به روش کتابخانه ای و شیوۀ توصیفی -تحلیلی انجام شده است و ارجاعات براساس نسخۀ کتابخانۀ استانبول (913 ه.ق) میباشد.
یافته ها: یافته های تحقیق نشان میدهد این منظومه به پیروی از منظومۀ «خسرو و شیرین» نظامی سروده شده است؛ باوجوداین جز در وزن، هیچ شباهت و تناسبی با آن ندارد. شاعر معتقد است افسانۀ خسرو و شیرین حرف تازه ای برای گفتن ندارد و باید طرحی نو درانداخت. علاءالدین به پیروی از نظامی، ترکیبات بدیعی خلق کرده است که گاه زیبا و دلنشین هستند و این را میتوان جزو امتیازات سبک او دانست. محتوای این اثر تعلیمی و در حوزۀ فلسفه و عرفان است.
نتیجه : اشعار از نظر زبانی ساده و روانند؛ اما تعداد لغات عربی در آن بسیار زیاد است. تعداد ابیات مردّف در این مثنوی قابل توجه نیست. باوجود این از انواع ردیف بهره برده است. از نظر قافیه نیز «فعل» و «اسم» بترتیب بیشترین نوع کلمه در قوافی هستند. جناس در میان صنایع بدیعی پرکاربرد است. ازلحاظ بلاغی دارای تنوع فنون و صنایع بلاغی است؛ و گاه حاوی تشبیهات محکم و خلاقانه ای است. در میان انواع تشبیه نیز، تشبیه بلیغ و سپس تشبیه مفصل بیشترین بسامد را دارند. استعاره پس از تشبیه، بیشترین بسامد را در میان صنایع بیانی دارد. بسامد استعارۀ مصرحه از مکنیه بیشترست.شاعرهمچنین از کنایات فعلی بیشترین بهره را برده است. محتوای اثر تعلیمی و عرفانی بوده که در خلال این مباحث به مدح پیامبر، وصف طبیعت، گله و شکایت از روزگار و... پرداخته است. در مجموع میتوان گفت در توصیف مضامین غنایی مهارت بیشتری دارد تا مضامین تعلیمی.
کلمات کلیدی
علاءالدین کرمانی
, خمسۀ مخیره یا محیره
, نظامی
, مثنوی
, سبک‌شناسی
- قرآن کریم
- حافظ شیرازی، شمس‌الدین محمد (1387) دیوان، تهران: شقایق.
- دهمرده، حیدرعلی (1392) «زبانه ای از زبان نظامی» فنون ادبی، (1) 5، صص 96-81
- ریپکا، یان و همکاران (1370) تاریخ ادبیات ایران، ترجمۀ کی‌خسرو کشاورزی، تهران: گوتنبرگ و جاویدان خرد.
- شمیسا، سیروس(1373) سبک شناسی شعر، تهران ، میترا
- ---------------(1380) کلیات سبک شناسی، تهران، میترا
- (1386) بدیع، تهران، میترا--------------
- ----------------(1394)انواع ادبی، تهران، میترا
- -------------(1378)، بیان، تهران، میترا
- ------------(1375)، سبک شناسی نظم ،تهران، میترا
- فتوحی، محمود(1391) سبک شناسی، نظریه، رویکردها و روشها، تهران ، سخن
- صادقی، علی‌اشرف (1395) فرهنگ جامع فارسی، جلد 2، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
- عظیمی، حبیب‌الله (1389) اصول و مبانی نسخه شناسی در کتب خطی، تهران: سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی.
- ملاح، حسینعلی (1385) پیوند موسیقی و شعر، تهران، فضا
- محمدی شرف‌آباد، هومان (1398) «گفتمان فکری سیاسی طریقت نقشبندیه در عصر تیموریان» مطالعات تاریخ اسلام، (41) 11، صص 179-155.
- نسخۀ خطی «خمسۀ مخیره یا محیره»، کتابخانۀ ایاصوفیه، با شماره ثبت 3855.
- نسخۀ خطی «خمسۀ مخیره یا محیره»، کتابخانۀ دانشگاه استانبول، با شماره ثبت 1398
- واعظ‌زاده، عباس و همکاران (1391) «از خمسه سرایی تا خمسه پژوهی (بررسی انتقادی تحقیقات حوزۀ خمسه پژوهی)» زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه تبریز، (226) 65، صص 163-129.
- همایی، جلال الدین(1363) فنون بلاغت و صناعات ادبی،تهران، طوس
- 2021 ,Öner, Harun, KEVKEBÎ’NİN ÂYÎNE-İ DİL ADLI MESNEVİSİ, İstanbul