ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 17، شماره 7، مهر 1403 ، شماره پی در پی 101

معرفی نسخه خطی شکرستان میرمحمد مؤمن عرشی و ویژگیهای سبکی آن

صفحه (127 - 144)
زهرا محمودآبادی (نویسنده مسئول)، آسیه ذبیح‌نیا عمران
تاریخ دریافت مقاله : آبان 1402
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : بهمن 1402

چکیده

زمینه و هدف: مؤمن عرشی از شاعران و نویسندگان عارف قرن یازدهم هجری است. علاقه او به سعدی و جامی موجب گردید تا کتاب شکرستان را نزدیک به سبک و سیاق گلستان و بهارستان تألیف کند. این کتاب در قالب نثر همراه با اشعار فارسی و عربی و آراسته به صناعات لفظی و معنوی و در قالب جملاتی کوتاه و آموزنده به رشتۀ تحریر درآمده است. شکرستان در شش باب و دارای حکایتهای گوناگون به اصول عرفانی، مذهبی و اخلاقی است. آنچه به اهمیت این نسخه افزوده، معرّفی عارفان و بزرگان ادب فارسی و آوردن حکایات پندآموز از ایشان است.

روش مطالعه: این پژوهش با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی میکوشد تا ضمن معرفی اجمالی مؤمن عرشی و آثارش، به طور مشروح به معرفی نسخه خطی شکرستان بپردازد؛ سپس ویژگیهای سبکی و محتوایی این اثر را در سه سطح زبانی، ادبی و فکری بررسی نماید.

یافته ها: نتایج حاصل بیانگر این است که عربی مآبی و تألیف جملات فارسی بر سیاق نحو زبان عربی، استشهاد به آیات قرآن و احادیث، وفور لغات و توجه به استعمال واژه ها و ترکیبات پارسی سره، نوآوری در کاربرد لغات و ترکیب سازیهای فراوان، توجه بسیار به آرایشهای لفظی و معنوی از عناصر سبکی این اثر به شمار میرود.

نتیجه گیری: از جنبه های ساختاری و محتوایی، کتاب شکرستان را میتوان از جمله آثار موفق عرفانی تلقی کرد که نویسنده توانسته است با درک روح زبان سعدی و جامی و رمز و راز آنها، نثری زیبا و در عین حال استوار بیافریند.

کلمات کلیدی
محمد مؤمن عرشی , شکرستان , ویژگیهای سبکی , نسخه خطی , شبه قاره هند.

• بهار، محمد تقی، سبک شناسی یا تطور نثر فارسی، امیر کبیر، تهران 1373.
• دانش پژوه،محمد تقی،«چند نکته درباره آثار سعدی و حافظ»، مقالاتی درباره زندگی و شعر سعدی به کوشش منصور رستگار، انتشارات دانشگاه، شیراز1350.
• رستگار فسایی، منصور، انواع شعر فارسی، نوید، شیراز1373.
• صفا، ذبیح الله، تاریخ ادبیات ایران، جلد پنجم، انتشارات فردوس، تهران1371.
• عرشی، محمد مؤمن اکبر آبادی، نسخه خطی شکرستان، آیندیا آفیس، کتابخانه دیوان هند به شمارۀ فهرست823.
• غلامرضایی، محمد، سبک شناسی نثرهای صوفیانه، انتشارات دانشگاه شهید بهشتی، تهران 1388.
• قاسمیان، فاطمه، یوسفی پور، پوران و ذبیح نیا عمران، آسیه(1399) بررسی انواع عشق در شکرستان مومن عرشی براساس مکتب رابرت استرنبرگ»، مجله ادبیات فارسی. دوره 16. شمارۀ 21. بهار صص 26-36.
• کیخا، بتول، «فهرست نامه های نسخ خطی فارسی در هند» مطالعات شبه قاره، سال ششم، ش 20، پاییز 1393 ص 173-198.
• هرمانس، مارشاک، نظری به تاریخ دینی در تصوف اواخر عصر مغول موردشاه ولی الله دهلوی، میراث تصوف، ترجمه مجدالدین کیوانی، نشر مرکز، تهران 1389.
• همایی، جلال الدین، فنون بلاغت و صناعت ادبی، نشر هما، تهران 1373.
• نوشاهی، عارف، سیه بر سفید، مرکز پژوهشی میراث مکتوب، تهران 1390.
• یلمه ها، احمد رضا،(2) «دوشاعر بایک تخلص: عرشی یزدی و عرشی اکبر آبادی»، فصلنامه دانشگاه اصفهان، سال ششم، شمارۀ1(پیاپی)، بهار و تابستان 1393،ص 80-71.
• یلمه ها، احمد رضا، (1) «نگاهی به برخی از ویژگیهای سبکی شاهد عرشی اثری تازه یافته به تقلید از مثنوی مولوی»، فصلنامه تخصص سبک شناسی نظم و نثر فارسی(بهار ادب)، سال پنجم، شماره چهارم، زمستان 1391، ص232-222.