ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 17، شماره 3، خرداد 1403 ، شماره پی در پی 97

بررسی و تحلیل نقشمایه های عشق عذری در داستان « شیرین و فرهاد » و «لیلی و مجنون» نظامی

صفحه (157 - 177)
فاطمه صیادی ، حمود صادق‌زاده (نویسنده مسئول)، عزیزاله توکلی
تاریخ دریافت مقاله : مرداد 1402
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : آبان 1402

چکیده

هدف: این پژوهش در پی بررسی مضامین و نقشمایه های عشق عذری در داستان شیرین و فرهاد و لیلی و مجنون است. مسئلۀ اصلی آن، پاسخ به این پرسش است که مفاهیم و ویژگیهای عشق عذری ، تا چه میزان در این دو داستان قابلیت همانندی و همسانی دارد. از این رهگذر شایستگی بررسی و تحلیل با یکدیگر را دارند.

روش: نگارنده در این جستار بر آن است که با توصیف و تحلیل این دو داستان عاشقانه، مولفه ها و ویژگیهای مهم عشق عذری را نشان دهد و برای این منظور از روش توصیفی – تحلیلی بهره برده است.

یافته ها: نتایج پژوهش نشان میدهد که نظامی با مضامین و نقش مایه های عشق عذری به خوبی آشنا بوده و از ویژگیهای آن برای به نظم درآوردن این دو داستان استفاده کرده است.

نتیجه گیری : بر این اساس ، مهمترین مضامین عاشقانه مشترک میان دو داستان که مبتنی بر ویژگی های عشق عذری است : اوج گرفتن عشق در کودکی و جوانی، رسوایی، تلاش برای وصال، ممانعت وصال و عوامل بازدارنده، سفر و حوادث سفر، واکنش عاشق، دیدار و ملاقات عاشق و معشوق، مرگ عاشقان و اعتقاد به وصال در جهان دیگر، پایان داستان و ساختن گنبد برای عاشق و معشوق میباشد.

کلمات کلیدی
شیرین و فرهاد , لیلی و مجنون , نظامی گنجوی , عشق عذری , نقش مایه های عاشقانه

• آلندی. رنه (1378)، عشق. ترجمه جلال ستاری. چاپ دوم. تهران : توس .
• آلبرونی. ک.(1376) ولادت عشق. توجه ناژین شهنایی : تهران : سخن .
• اسکات. پک.(1370) جاده کم گذر. توجه رویا منجم. تهران : توس .
• اصفهانی .ابوالفرج.(1368) الاغانی . ترجمه ،تلخیص و شرح از محمد حسین مشایخ فریدنی، ج اول. تهران . انتشارات علمی و فرهنگی .
• افلاطون .(1375) دوره کامل آثار افلاطون. ج 5 . ترجمه محمدحسن لطفی. تهران : خوارزمی .
• ابن داود اصفهانی. ابوبکر محمد.(1406) الزهره. حققه و قدم له و علق علیه ابراهیم السامرایی. الاردن: مکتبه المنار.
• انوری. حسن.(1382) فرهنگ بزرگ سخن(مجلد پنجم). چاپ دوم. تهران : سخن .
• برتلس، ی . ا .(1353)نظامی شاعر بزرگ آذربایجان، ترجمه حسین محمدزاده صدیق، تهران : بی نا .
• پناهی. نعمت الله . شخصیت شیرین در دو منظومه خسرو و شیرین نظامی. نامه پارسی. سال دهم. شماره چهاردهم. صص 55 – 33 .
• پورجوادی. نصرالله. شیرین در چشمه.آشنا، صص 6 – 1 ، بی تا.
• پورجوادی، نصرالله .(1392)اشراق و عرفان، چاپ اول. تهران : سخن .
• پورنامداریان. تقی .(1384)، در سایۀ آفتاب (شعر فارسی و ساخت شکنی در شعر مولوی)، تهران : سخن .
• ثروتیان. بهروز .(1389) زنان افسانه ای در آثار نظامی گنجه ای. تبریز : آپدین.
• جون، بورسنیکو .(1375) درس عشق. توجه توراندخت تمدن (مالکی). تهران : البرز .
• رودگر. قنبر علی و امینی کاشانی. الهام ، عشق و زن از نگاه دانشمند بزرگ اندلسی ابن حزم در کتاب طوق الحمامه فی الالفه و الالاف . بی جا. صص 24 – 1 ، بی تا .
• ریپکا، یان .(1389) تاریخ ادبیات ایران از دوران باستان تا قاجاریه. توجه عیسی شهابی. تهران: علمی و فرهنگی .
• زرین کوب. عبدالحسین .(1389) پیرگنجه در جستجوی ناکجا آباد. چاپ هشتم. تهران : سخن .
• ستاری. جلال .(1384) عشق صوفیانه، چاپ اول، تهران : مرکز .
• ستاری، جلال .(1385) حالات عشق مجنون. چاپ دوم ، تهران : توس.
• سعیدی سیرجانی. علی اکبر .(1368) سیمای دو زن . چاپ چهارم. تهران : نشر نو .
• شمیسا، سیروس .(1371) شاهدبازی در ادبیات فارسی. تهران : فردوس.
• شهابی، علی اکبر . نظامی شاعر داستان سرا. تهران : کتابخانه ابن سینا . بی تا .
• مجمل التواریخ و القصص .(1318) تصحیح ملک الشعراءبهار. به همت محمد رمضانی. تهران : چاپخانه خاور.
• معین. محمد .(1386) فرهنگ معین(مجلد دوم). چاپ چهارم .تهران : اَدِنا : کتاب راه نو .
• نظامی. الیاس بن یوسف .(1386) لیلی و مجنون ، تصحیح بهروز ثروتیان. تهران : امیرکبیر .
• نظامی. الیاس بن یوسف .(1392) خسرو و شیرین. تصحیح بهروز ثروتیان. تهران : امیرکبیر .
• نوزیک. رابرت .(1392) پیوند عشق . مجموعه مقالات درباره عشق .ترجمه آرش نراقی، چاپ چهارم. تهران : نشر نی .
• یاحقی. محمدجعفر .(1391) فرهنگ اساطیر و داستان واره ها در ادبیات فارسی. چاپ چهارم. تهران : فرهنگ معاصر .
• یاسمی. رشید. عشق افلاطونی. مجله مهر. شماره 2 .صص 126 – 124 . بی تا .