ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 17، شماره 2، اردیبهشت 1403 ، شماره پی در پی 96

بررسی ویژگیهای سبکی زبان زنانه در سطح نحوی در رمانهای «جزیره سرگردانی» و «ساربان سرگردانی» اثر سیمین دانشور بر مبنای رویکرد رابین لیکاف

صفحه (207 - 230)
رویا رحیمی ، لطیفه سلامت باویل (نویسنده مسئول)، احمد خیالی خطیبی
تاریخ دریافت مقاله : خرداد 1402
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : شهریور 1402

چکیده

زمینه و هدف: برای تعیین ویژگیهای نحوی سبک یک نویسنده باید میزان خروج وی از نحو معیار و پایه تبیین شود. نحو معیار، شکل عادی قرار گرفتن اجزای جمله در هر زبان است که خنثی و بدون برجستگی است. بنابراین ازطریق آن به نکته ای درباره ذهن و اندیشۀ نویسنده نمیتوان پی برد؛ اما اگر جایگاه یکی از اجزای جمله نسبت‌به صورت طبیعی آن، نحو معیار، تغییر کند، از آن در جایگاه نقطه ای برای تأمل سبک‌شناسیک میتوان بهره برد؛ زیرا بر مبنای نظریۀ تقارن سبک و اندیشه، این دو موضوع همواره در کنار هم قرار دارند و رابطه ای دوسویه میان آنها برقرار است. ساختار صرف و نحو یکی از قلمروهایی است که سبک و شیوۀ بیان هر اثر را مشخص میکند و بر انسجام اثر تأثیر دارد. ساختار جمله ها و چیدمان واژه ها در هر اثر نمایندۀ سبک دستوری و نحوی آن است که در پایان به شناخت و تبیین سبک نویسندۀ آن می‌انجامد. با توجه به این هدف، برخی ساختهای نحویِ نشان‌دار بر مبنای نظریه DSL بصورت تطبیقی تحلیل شده تا ضمن نشان دادن جزئیاتی از هنرِ زنانه نگاری این نویسنده در زمینه الگوها و ساختارهای نحوی، به شناخت شگردهای آنها در بازنمایی جایگاه اجتماعی زنان ازطریق ساختارهای نحوی پی برده شود. در میان ساختهایِ نشان‌دارِ نحوی، بیشتر بر «جابجایی اجزای جمله» و «تغییرات آرایش نحوی» تمرکز شده است. رابین لیکاف بیان میکند اگر واژگان را کنار بگذاریم و به سراغ نحو برویم، درمییابیم بخش زیادی از گفتار زنان به لحاظ «نحوی» نامتعارف است.

روش مطالعه: پژوهش حاضر به شیوه تحلیلی-تطبیقی تلاش میکند تا با تکیه بر رویکرد رابین لیکاف نشان دهد که سیمین دانشور بعنوان نویسنده ای که درباره زنان مینویسند، چگونه ساختهای دستوری و نحویِ نشاندارِ مختلف و متنوّع را با ملاحظۀ بافت زبانی و موقعیتی در خدمت القای معنی و پیام موردنظر خویش قرار داده است؟

یافته های تحقیق: یافته های پژوهش نشان میدهد که این نویسنده با خودآگاهی، برخی ساختهای نحوی را بطور معناداری در خدمت القای معنی و جلب توجّه مخاطب قرار داده اند و فرضیه های مدّنظر رابین لیکاف در زمینه تأثیر جایگاه اجتماعی زنان بر الگوهای گفتاری آنها را تأیید کرده اند. زبان فارسی برخلاف سایر زبانها از جمله انگلیسی، ظرفیت بالقوّه بزرگی در زمینه الگوهای نحوی در اختیار کاربران این زبان در حوزه نظم و نثر قرار میدهد.

نتیجه گیری: زبان شخصیتهای داستانی زن در دو رمان «جزیره سرگردانی» و «ساربان سرگردان» با پیش بینیهای مدّنظر رابین لیکاف در سطح نحو زبان مطابقت و همخوانی دارد.

کلمات کلیدی
زبانشناسی جنسیت , زبان زنانه , رویکرد رابین لیکاف , سیمین دانشور.

• باطنی، محمدرضا (1385). توصیف ساختمان دستوری زبان فارسی، تهران: امیرکبیر.
• تودوروف، تزوتان (1377). منطق گفت وگویی باختین، ترجمه داریوش کریمی، تهران: مرکز.
• جرجانی، عبدالقاهر (1984). دلائل الاعجاز، تعلیق محمود محمد شاکر، قاهره: مکتبه الخانجی.
• دانشور، سیمین (1380)، ساربان سرگردانی، تهران: خوارزمی.
• دانشور، سیمین (1397)، جزیره سرگردانی، تهران: خوارزمی.
• راسخ‌مهند، محمد (1383). «بررسی تعامل نحو و واج‌شناسی در ساخت اطلاعی فارسی»، مجموعه مقالات ششمین کنفرانس زبان‌شناسی دانشگاه علامه طباطبایی، 143‑166.
• سید قاسم، لیلا؛ مؤذن، روح‌الله (1393). «بررسی همانندی‌های نظریات عبدالقاهر جرجانی در کاربردشناسی زبان و نقش گرایی هالیدی»، ادب پژوهی، شماره 28، 111‑130.
• شفیعی کدکنی، محمدرضا (1379). موسیقی شعر، تهران: آگه، چاپ ششم.
• ------ (1391) رستاخیز کلمات، تهران: سخن، چاپ اول.
• فتوحی، محمود (1391). سبک شناسی (نظریه ها، رویکردها و روش‌ها)، تهران: سخن، چاپ اول.
• فرشیدورد، خسرو (1389). ترکیب و اشتقاق در زبان فارسی، به کوشش محمدرضا شعبانی، تهران: زوار.
• لازار، ژیلبر (1384). شکل‌گیری زبان فارسی، ترجمه مهستی بحرینی، تهران: هرمس و مرکز گفت وگوی تمدن‌ها.
• میل، جان استوارت (1396)، فرودستی زنان، ترجمه ن. نوری زاده، تهران: انتشارات قصیده سرا.
• محمودی بختیاری، بهروز و دهقانی، مریم (1392)، رابطه زبان و جنسیت در رمان معاصر پارسی: بررسی شش رمان، زن در فرهنگ و هنر، دوره 5، ش 4: صص 543 – 565.
• محمودی بختیاری، بهروز و دهقانی، مریم (1392)، رابطه زبان و جنسیت در رمان معاصر فارسی: بررسی شش رمان، زن در فرهنگ و هنر، دوره 5، شماره 4: صص 543 – 556.
• مختاری، قاسم و درخشان، معصومه (1394)، «بررسی تطبیقی سبک زبانی و فکری و واکاوی زبان جنسیّتی در اشعار پروین اعتصامی و نازک الملائکه»، فصلنامه کاوش نامه ادبیات تطبیقی، دوره 5، شماره 17: صص 125 – 105.
• نجفی، ابوالحسن (1387). مبانی زبان‌شناسی، تهران: نیلوفر.