ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 16، شماره 10، دی 1402 ، شماره پی در پی 92

تحلیل و واکاوی نظریۀ علاقۀ اجتماعی در اشعار سیمین بهبهانی بر اساس روانشناسی فردگرای آدلر

صفحه (265 - 285)
زهرا کریمی ، سپیده سپهری (نویسنده مسئول)، آرزو شمالی اسکویی ، الهه حاجیها
تاریخ دریافت مقاله : دی 1401
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : فروردین 1402

چکیده

زمینه و هدف: نقد روانشناسانه از جمله عرصه های نوین در حیطۀ پژوهشهای نقد ادبی معاصر است. یکی از نظریات تأثیرگذار در این حوزه بمنظور شناخت دقیق شخصیت، اندیشه ها و جهان بینی فرد، نظریۀ روانشناسی آلفرد آدلر است. آلفرد آدلر روانشناس برجستۀ اتریشی میباشد که برخلاف استادش فروید، ریشۀ رفتارهای انسان را نه در سائقه های مشکلات و فیزیولوژیکی مادرزاد، بلکه حاصل و برآیند عوامل محیطی و اجتماعی میداند. آدلر با مطرح نمودن نظریۀ فردنگر، به نقش مؤثر جامعه و محیط پیرامون بر رفتار آدمی تأکید ورزید. هدف پژوهش پیش ‌رو تحلیل و واکاوی اشعار سیمین بهبهانی، شاعر برجستۀ معاصر، بر مبنای نظریۀ روانشناسی اجتماعی آلفرد آدلر میباشد.

روش مطالعه: روش مطالعه در پژوهش پیش ‌رو توصیفی-تحلیلی، بر مبنای مطالعات کتابخانه ای و شیوۀ سندکاوی است. جامعۀ آماری در این مقاله، مجموعه اشعار سیمین بهبهانی است. نمونه های تحلیلی و شواهد و مصادیق بصورت گزینشی و سامانمند انتخاب شده است و برای رسیدن به اهداف مقاله و به دست آوردن اطلاعات مورد نیاز، اشعاری را که از جهت مضمونی با محتوای پژوهش منطبق است، در حدّ گنجایش این جستار، مطرح نموده ایم.

یافته ها: اشعار سیمین بهبهانی به میزان بسیار زیادی از مؤلفه ها و گزاره های اجتماعی جهت خوانش نقد روانکاوانه از منظر آلفرد آدلر برخوردار است. سیمین شاعری است که کمال مطلوب او دست یافتن به دنیایی است که در آن همنوعانش بویژه زنان جامعه در امنیت و آرامش باشند.

نتایج: بر اساس نظریۀ علاقۀ اجتماعی در روانشناسی فردگرای آدلر، توجه به ‌علاقۀ اجتماعی در اشعار سیمین بهبهانی در مورد هم‍نوعان خویش خصوصاً زنان، بسیار پررنگ است. سهیم شدن در امور اجتماعی، توجه به نوع‌دوستی، همدلی و همدردی با زنان جامعه در اشعار سیمین باعث میشود که بتوان او را تیپ شخصیتی مثبت قلمداد نمود. بطور کلی میتوان گفت علاقۀ اجتماعی در شعر سیمین در تلاش برای ایجاد شرایطی بهتر برای همنوعان خویش بویژه زنان خلاصه میشود.

کلمات کلیدی
آلفرد آدلر , سیمین بهبهانی , شعر معاصر , علاقۀ اجتماعی , نقد روانکاوی.

• آدلر. آلفرد (1361). روانشناسی فردی. ترجمۀ حسن زمانی شرفشاهی. تهران: پیشگام، ص82.
• آدلر. آلفرد (1370). شناخت طبیعت انسان از دیدگاه روانشناسی. ترجمۀ طاهره جواهر‌ساز. تهران: رشد، ص 227.
• ابو‌محمود. احمد (۱۳۸۲). گهوارۀ سبز افرا. تهران: ثالث، ص62.
• امامی. نصرالله (1377). مبانی و روشهای نقد ادبی. چاپ سوم. تهران: جامی، صص21-23.
• بهبهانی. سیمین (۱۳66). سه تار شکسته. تهران: علمی، صص13 و3.
• بهبهانی. سیمین (۱۳۸۵). مجموعه اشعار. تهران: نگاه.
• پاز. اوکتایو (۱۳۸۱). دیالکتیک تنهایی. ترجمۀ خشایار دیهمی. تهران: لوح فکر. ص7.
• دهباشی. علی (۱۳۸۳). زنی با دامنی شعر «جشن‌نامۀ سیمین بهبهانی». تهران: نگاه. صص199 و 36 و 26.
• رایکمن. ریچارد. ام (۱۳۸۷). نظریه های شخصیت. ترجمۀ مهرداد فیروزبخت. تهران: ارسباران، ص 134.
• زرقانی. سید مهدی (۱۳۸۴). چشم‌انداز شعر معاصر ایران. تهران: ثالث، ص382.
• سپهری. سپیده و همکاران (1401). «موضع‌گیری سیمین بهبهانی و فروغ فرخزاد علیه نظامهای قدرت فردی و اجتماعی با رویکرد روانشناسی آلفرد آدلر». فصلنامۀ مطالعات تطبیقی ادبیات دانشگاه آزاد اسلامی واحد جیرفت. شمارۀ 63.
• سیاسی. علی اکبر (1379). نظریه‎های شخصیت یا مکاتب روانشناسی. چاپ هشتم. تهران: انتشارات دانشگاه تهران، ص 82.
• شارف. ریچارد (1384). نظریه های روان درمانی و مشاوره. ترجمۀ مهرداد فیروزبخت. چاپ دوم. تهران: رسا. صص153-168 و 71.
• شولتز. دوان و شولتز. سیدنی (1398). نظریه های شخصیّت. ترجمۀ یحیی سیّدمحمدی. ویراست نهم. تهران: فرهنگ معاصر، ص 315.
• صادقی منش. علی و دیگران (1396). «بررسی همسنج جایگاه زن بر بنیاد دیدگاه های روانشناختی آلفرد آدلر و اریک برن». دوماهنامۀ فرهنگ و ادبیات عامه. (17) 5، صص 47-69.
• فیست، جس و فیست. گریگوری، جی. (1389). نظریه های شخصیت. ترجمۀ یحیی سیّدمحمدی. تهران: روان، ص 85.
• کهنمویی‌پور. ژاله و خطاط. نسرین (1378). نقد ادبی، تهران: سمت، ص 90.
• منصور. محمود (۱۳۷۱). احساس کهتری. تهران: انتشارات دانشگاه تهران، ص 210.
• هیلگارد، ارنست و همکاران (1381). زمینۀ روانشناسی هیلگارد. ترجمۀ محمدتقی براهنی و همکاران. چاپ دهم. تهران: رشد، ص97.
• یاوری. حورا (1368). زندگی در آینه. گفتارهایی در نقد ادبی. تهران: نیلوفر، ص18.