ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 15، شماره 12، اسفند 1401 ، شماره پی در پی 82

تحلیل تطبیقی نقش زنان در تراژدیهای فرزندکُشی در اساطیر ملل مختلف

صفحه (1 - 21)
شیرین تقوائی ، سعید حمیدیان (نویسنده مسئول)، فرهاد طهماسبی
تاریخ دریافت مقاله : آذر 1400
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : اسفند 1400

چکیده

زمینه و هدف: نبرد پدر و فرزند در میان تعداد زیادی از آثار اساطیری، حماسی و افسانه ها وجود دارد. در میان این گروه از داستانها پدر در نبرد پسر را میکشد و در گروهی دیگر حوادث برعکس است. با توجه به اینکه یکی از راههای شناخت فرهنگ، اندیشه، ذوق، عاطفه، آرزوها، باورها و عقاید ملتها، مطالعۀ اساطیر و حماسه ها و تطبیق آنها میان ملل مختلف است، در این مقاله به مطالعه و تطبیق تراژدیهای فرزندکشی در حماسه های مختلف میپردازیم. البته با توجه به گسترۀ پژوهشهای منتشرشده در این حوزه، هدف این مقاله مطالعۀ تطبیقی نقش زنان در تراژدیهای فرزندکُشی در شش داستان حماسی است.

روش‌ مطالعه: این مقاله با رویکرد تطبیقی به بررسی نقش زنان در تراژدیهای فرزندکشی در داستانهای رستم و سهراب شاهنامه، کوهولین ایرلندی، هیلدبراند آلمانی، تراژدی ایلیا و شاهین روسی، و کوراوغلو و کرداوغلو ترکی میپردازد.

یافته ها: در این داستانها چهره های متفاوتی از زنان تصویر شده است؛ بگونه ای که هر زن در دو سیمای فعال و منفعل حضور و بروز داشته است. اما نقش زنان دارای تفاوتهایی است.

نتیجه گیری: حضور زنان در این داستانها در چهار گونۀ مادر، همسر، جنگاور و فرمانروا بوده است. در شاهنامۀ فردوسی، زن چهره ای وفادار و فداکار دارد و این نقش بیشتر در حماسۀ کوهولین و کوراغلو تکرار شده است، اما در داستان هراکلس اوضاع برعکس است؛ گویی زن در اسطورۀ یونانی چندان حق انتخاب ندارد.

کلمات کلیدی
حماسه , ادبیات تطبیقی , اسطوره , شاهنامه , فرزندکُشی

• ابراهیمی، سهراب. (1388). «مقایسۀ تراژدی رستم و سهراب با اودیسه و ادیپوس» ادبیات فارسی، 5 (21)، صص 130-148.
• اتلر، ویلیام. (1380). کوهولین. ترجمۀ مسعود فرزاد. اصفهان: فردا.
• استاجی، ابراهیم و صادقی منش، علی. (1395). «بررسی همسنج جدال بر سر تصاحب زن در دو اثر حماسی: بانوگشسپنامه و ایلیاد» نشریۀ ادبیات تطبیقی، 8(14)، صص 23-46.
• اسلامی ندوشن، محمدعلی. (1370). آواها و ایماها، تهران: یزدان. ص 38.
• بخنوه، مریم و زرین جوی الوار، سهیلا. (1390). «نگاهی به زنان حماسی و اسطوره ای ایرانی و یونانی» نشریۀ علمی زن و فرهنگ، 3(10)، صص 97-110.
• بهجت، حمیده و فرهادی، فرحناز. (1391). «مقایسۀ تحلیلی نقش زن در شاهنامه و نیبلونگن» سبک-شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، 5(17)، صص 357-374.
• پاتر، آنتونی. (1384). نبرد پدر و پسر در ادبیات جهان. ترجمه محمود کمالی. تهران: ایدون.
• حسنی جلیلیان، محمدرضا، حیدری، علی و بیرانوند، بهجت. (1393). «تحلیل اسطورۀ دوشیزه- مادر» ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی، 10(35)، صص 107-136.
• حسینی عاشق آبادی، سیدمجتبی؛ موسوی، سیدکاظم؛ آموزگار، ژاله؛ و نصراصفهانی، محمدرضا. (1398). «بازتعریف اسطوره، حماسه و تراژدی در ادبیات تعلیمی با تکیه بر گلستان سعدی» پژوهشنامۀ ادبیات تعلیمی، 11(44)، صص 107-142.
• حمیدیان، سعید (1393). درآمدی بر اندیشه و هنر فردوسی. چ 4. تهران: ناهید.
• حمیدیان، سعید. (1370). «داستان رستم و سهراب: برگرفته از الگوی داستان فرود» نشر دانش، 64: صص 26-31.
• حیدری، حسن و غلامی، حمید (1397). «نقش اسطورۀ باروری در شکل‌گیری تراژدی پسرکشی» ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی (زبان و ادبیات فارسی)، 14(50)، صص 109-136.
• خالقی مطلق، جلال. (1372). یکی داستان است پر آب چشم؛ گل رنجهای کهن؛ به کوشش على دهباشی، تهران: نشر مرکز، صص 53-78.
• دیویدسن، اولگا (1378)، شاعر و پهلوان در شاهنامه، ترجمۀ فرهاد عطایی، تهران: نشر تاریخ ایران، صص 169.
• ذبیح‌نیا عمران، آسیه و اکبری، منوچهر. (1392). تراژدی در اساطیر ایران و جهان. تهران: سخن، صص 19-20.
• رحمانی منفرد، الهام. (1388). «عشق و اندوه در شخصیتهای زن دو اثر حماسی فارسی و آلمانی شاهنامۀ فردوسی و سرود نیبلونگن» مطالعات نقد ادبی (پژوهش ادبی)، (14)، صص 143-159.
• رستگار فسایی، منصور (۱۳۷۳)، حماسۀ رستم و سهراب، تهران: جامی، ص 24.
• رسمی، عاتکه و رسمی، سکینه. (1395). «مقایسۀ نبرد پدر و پسر در داستانهای «رستم و سهراب» و «کوراوغلو و کرداوغلو»». فرهنگ و ادبیات عامه، ۴ (۱۱): صص ۱۷۵-۱۹۴.
• رسمی، عاتکه. (1392). «بررسی تطبیقی داستانهای رستم و کوراوغلو» فرهنگ و ادبیات عامه، 1(2)، صص 25-52.
• رئیس‌نیا، رحیم (۱۳۶۶). کوراوغلو در افسانه و تاریخ، تبریز: نیما، صص 174-175.
• زرین‌کوب، عبدالحسین. (1381). نامورنامه دربارۀ فردوسی و شاهنامه. تهران: سخن، 404.
• ساجدی راد، سیدمحسن و کهندل، کیهان. (1391). «مقایسۀ جایگاه زن در ایلیاد و سامنامه» فصلنامۀ مطالعات ادبیات تطبیقی، 6(22)، 125صص -146.
• سرّامی، قدمعلی. (1388). از رنگ گل تا رنج خار (شکل‌شناسی داستانهای شاهنامه)، تهران: علمی و فرهنگی، صص 697-701.
• سلامى، سیّدمسعود و پنجه شاهى، پرستو. (1389). «بررسی تطبیقی نبرد پدر و پسر در دو افسانۀ ژرمنی و «رستم و سهراب-هیلدبراند و هادوبراند» ایرانی» فصلنامۀ مطالعات ادبیات تطبیقی، 4(16)، صص 99-117.
• سنجری، سیده سعیده. (1390). «نقش زن در ادبیات کهن و اسطوره های ایرانی» نشریۀ علمی زن و فرهنگ، 3(7)، صص 35-46.
• صفا، ذبیح‌الله (۱۳۷۹)، حماسه سرایی در ایران، چ۶، تهران: امیرکبیر، ص 43.
• طهماسبی، فرهاد. (1395). درآمدی بر آشنایی با ادبیات جهان. چ 2. تهران: اندیشمندان کسری، صص 73 و 283.
• طهماسبی، فرهاد. (1398). «تقابل و تعامل با دیگری در شاهنامۀ فردوسی از منظر نشانه شناسی فرهنگی (از گیومرت تا فریدون)» پژوهشنامۀ ادب حماسی (فرهنگ و ادب سابق)، 15(2)، صص 255-277.
• طهماسبی، فرهاد، زیرک، ساره؛ و خزل، لیلا. (1398). «از طرد تا حذف شدن سیاوش از منظر نشانه شناسی فرهنگی در شاهنامۀ فردوسی» جستارنامه: ادبیات تطبیقی (فارسی- انگلیسی)، 3(10)، صص 71-88.
• عباسی، حجت و قبادی، حسینعلی. (1389). «مقایسۀ جایگاه زن در شاهنامۀ فردوسی با ایلیاد و اودیسه هومر» ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی (زبان و ادبیات فارسی)، 6(19)، صص 109-138.
• علی نقی، حسین. (1390). «تحلیل شخصیت و نقش زنان در داستانهای شاهنامه» زن و فرهنگ، 3(9)، صص 59-81.
• فردوسی، ابوالقاسم (1399). شاهنامه، به کوشش سعید حمیدیان، چاپ 23، تهران: قطره.
• فروید، زیگموند. (1390). تفسیر خواب. ترجمه شیوا رویگریان. چ11. تهران: مرکز، ص 281.
• قریب، مهدی (1369)، بازخوانی شاهنامه (تأملی در زمان و اندیشه فردوسی)، تهران: قدس، ص 26.
• کمالی، محمود. (1388). «بررسی تطبیقی داستان رستم و سهراب با برخی موارد مشابه در اساطیر جهان» پژوهش ادبیات معاصر جهان، 14(55)، صص 117-129.
• کوساکابه، کازوکو. (1382). داستان گنجی و شاهنامه، ترجمۀ روحی افسر، تهران: نشر نی، ص 171.
• مالمیر، تیمور (1385). «ساختار داستان رستم و اسفندیار» نثرپژوهی ادب فارسی (ادب و زبان)، 19(16): صص 163-184.
• محمدی، حسین؛ حسن‌زاده دستجردی، افسانه؛ و عزیزی‌فر، امیرعباس. (1397). «تحلیل مقایسه ای رویارویی پدر و پسر در تراژدیهای ایرانی و یونانی (رستم و اسفندیار، رستم و سهراب و ادیپوس شهریار)» متن پژوهی ادبی، 22(77): صص 125-142.
• موسوی، سیدکاظم و خسروی، اشرف (۱۳۹۵)، پیوند خرد و اسطوره در شاهنامه، چ۲، تهران: علمی و فرهنگی، ص 14.
• نجومیان، امیرعلی (1391) «بسوی تعریفی تازه از ادبیات تطبیقی و نقد تطبیقی» پژوهشهای ادبی. ۹ (۳۸): صص ۱۱۵-۱۳۸.
• نصراصفهانی، محمّدرضا و میرمجربیان، لیلا. (1388). «دو بانوی عشق مقایسه تحلیلی-انتقادی شخصیّت و جایگاه «هلن» و «منیژه» در دو حماسه «ایلیاد» و «شاهنامه». فصلنامۀ مطالعات ادبیات تطبیقی، 3(12)، صص 139-162.
• دورانت، ویل (۱۳۷۸)، تاریخ تمدن، یونان باستان (جلد دوم)، ترجمۀ امیرحسین آریان‌پور و دیگران، تهران: علمی و فرهنگی.
• الیاده، میرچا. (1372). رساله در تاریخ ادیان. ترجمه جلال ستاری. تهران: سروش. ص 24.