ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 16، شماره 8، آبان 1402 ، شماره پی در پی 90

سبک شناسی لایه های سه گانه در مقتل تاریخی-ادبی سرّالأسرار

صفحه (293 - 311)
محمدابراهیم مالمیر (نویسنده مسئول)، سحر یوسفی
تاریخ دریافت مقاله : مهر 1401
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : دی 1401

چکیده

زمینه و هدف: سرّالأسرار، کتاب عاشورایی ارزشمندی است که در تاریخ و ادبیات فارسی مغفول مانده است. سرالأسرار نام مقتلی تاریخی-ادبی به زبان فارسی است که بعد از مرگ مؤلف، با همت پسرش به اتمام رسیده است. نویسندۀ اولِ کتاب، شیخ عبدالرحیم جلیلی کرمانشاهی از نویسندگان عالِم دورۀ ناصری است که تألیفات ارزشمند اما کمترشناخته شده ای دارد. فرزندش، آیت الله محمدهادی جلیلی، نیز از نویسندگان عالیقدر روزگار خود بود که مقتل الحسینِ پدر را به پایان رساند. از آنجا که هر یک از گونه های روایی، ویژگیهای سبکی خاص خود را دارند و بررسی سبک‌‌شناسانۀ آنها، موجب شناخت بهتر این آثار است، هدف از انجام این پژوهش ضمن معرفی این اثر تاریخی–ادبی، بررسی سه منظر زبانی، فکری و ادبی آن است.

روش مطالعه: این نوشتار بر اساس مطالعات کتابخانه ای به شیوۀ توصیفی-تحلیلی انجام شده است.

یافته ها: مقتل سرالأسرار با وجود داشتن دو نویسنده، سبک نوشتاری یکسانی دارد. با وجود عربیدانی نویسندگان، نوع روایت زبانی ساده میطلبد. از همین روی نویسنده ها ضمن نشان دادن عربیدانیشان، به ساده نویسی پایبند هستند و همین موضوع، ویژگیها و شاخصهای متفاوتی به اثر بخشیده است؛ بنابراین خوانش سبک‌شناسانۀ این اثر، شناخت روشنی از سطوح چندگانۀ آن را نیز نمایان میسازد.

نتیجه گیری: این اثر، روایتی تاریخی و واقعگراست که ضمن برجستگیهای زبانی و فکری، با آمیختن به شگردهای و شیوه های بلاغی، صبغۀ ادبی نیز یافته است. نثر این کتاب، بینابین است و ویژگیهای برجستۀ زبانی واحدی در هر دو نویسنده وجود دارد. از لحاظ اندیشه با وجود وحدت فکری هر دو نویسنده، مضامینی مطرح میشود که نشان از استقلال فکری آنها نیز دارد. از منظر ادبی هم به ضرورت با شگردهای بلاغی می آمیزد و بیش از آنکه هدف زیبایی‌شناسانه داشته باشد، در خدمت روشن سازی و ترسیم فضای حوادث، شخصیتهای روایی و احساس و افکار نویسندگان است.

کلمات کلیدی
سبک , سطح ادبی , سطح زبانی , سطح فکری , مقتل سرّالأسرار.

• قرآن کریم.
• ابومحجوب، احمد. (1395). تحلیل کالبد نثر، تهران: میترا، ص 187
• الأمینی، الشیخ هادی. (1413ه.ق). معجم رجال الفکر والأدب فی النجف، بیروت، ص 373.
• بهار، محمدتقی. (1380). سبک‌شناسی یا تاریخ تطوّر نثر فارسی، جلد اول. تهران: امیرکبیر، ص 16.
• جلیلی ‌کرمانشاهی، شیخ عبدالرحیم و جلیلی‌کرمانشاهی، محمدهادی. (بی تا). سرالأسرار فی مصیبۀ أبی الأئمۀ الأطهار (ع)، تصحیح، تحشیه و تعلیقۀ محمدابراهیم مالمیر و محمدعلی مرادی کارخانه. کرمانشاه: مؤسسۀ شیفتگان کمال.
• حسینیان ‌مقدم، حسین. (1395). «سیر تکاملی مقتل‌نگاری با تکیه بر مقتل‌نگاران اصحاب امامان معصوم»، تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی. (23) 7، صص 110-78.
• خرایچنکو، میخائیل. (1364). فردیت خلاق نویسنده و تکامل ادبیات، ترجمۀ نازی عظیما. تهران: آگاه، 96
• خطیبی، حسین. (1390). فن نثر در ادبی فارسی، تهران: زوّار، صص 198-431.
• دیوسالار، فرهاد و همکاران. (1396). «بررسی سبک‌شناختی رثای امام حسین (ع) در شعر احمد وائلی و قیصر امین‌پور»، کاوشنامۀ ادبیات تطبیقی. (27) 7، صص 84-65.
• رستگار فسایی، منصور. (1389). انواع نثر فارسی، تهران: سمت، ص 112.
• ژنت، ژرار. (1392). تخیل و بیان: نقد زبان شناختی، ترجمۀ الله شکر اسداللهی. تهران: سخن، ص 175.
• سبحانی، جعفر. (1422). موسوعه طبقات الفقهاء، اللجنه العلمیه فی مؤسسه الإمام الصادق (ع). قم: مؤسسه الإمام الصادق (ع)، ص 825.
• الشرتونی، رشید. (1389). ترجمه و راهنمای مبادی‌العربیه، ترجمۀ محمدجواد شریعت. جلد چهارم. تهران: اساطیر، ص 92.
• شریف رازی، محمد. (1393). گنجینۀ دانشمندان، جلد ششم. تهران: کتابفروشی اسلامیه، ص 364.
• شمیسا، سیروس. (1375). کلیات سبک شناسی، تهران: فردوس، صص 153-155.
• شمیسا، سیروس. (1386). سبک‌شناسی شعر، تهران: میترا، ص 13.
• شمیسا، سیروس. (1387). بیان، تهران: میترا، ص 38.
• شمیسا، سیروس. (1392). سبک‌شناسی نثر، ویراست دوم. تهران: میترا، صص 59-256.
• عبادیان، محمود. (1368). درآمدی بر سبک و سبک‌شناسی در ادبیات، تهران: انتشارات جهاد دانشگاهی، ص 47.
• عسگری، انسیه و رفعت، محسن. (1399) «بازخوانی و آسیب‌شناسی گونه ها و سبکهای مقاتل امام حسین (ع)»، تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی. (39) 11، صص 76-47.
• غلامرضایی، محمد. (1377). سبک‌شناسی شعر پارسی از رودکی تا شاملو، تهران: جامی، ص 11.
• فتوحی رود معجنی، محمود. (1395)، سبک‌شناسی: نظریه ها، رویکردها و روشها، تهران: سخن، صص 344.
• قاسمی، ضیاء. (1393). سبک ادبی از دیدگاه زبانشناسی، تهران: امیرکبیر، صص 19-53.
• محسنی، احمد. (1382). ردیف و موسیقی شعر، مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد، ص 13.