ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 16، شماره 8، آبان 1402 ، شماره پی در پی 90

تحلیل اشعار سیمین بهبهانی بر اساس مؤلفه های شخصیت از دیدگاه نقد روانشناسی کارن هورنای

صفحه (115 - 135)
فاطمه زندی ، سپیده سپهری (نویسنده مسئول)، آرزو شمالی اسکویی ، الهه حاجیها
تاریخ دریافت مقاله : مهر 1401
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : دی 1401

چکیده

زمینه و هدف: نقد روانشناسی شخصیت از جمله حیطه های جدید در عرصۀ پژوهشهای ادبی است. یکی از نظریات نوین و تأثیرگذار در نقد ادبی بمنظور تبیین شخصیت، نظریۀ کارن هورنای است. کارن هورنای روانشناس برجستۀ آلمانی میباشد که برخلاف استادش فروید، ریشۀ رفتارهای انسان را نه در سائقه های فیزیولوژیک و مشکلات مادرزادی، بلکه حاصل و برآیند عوامل محیطی و اجتماعی میداند. هورنای با مطرح نمودن نظریۀ «تیپهای شخصیتی سه گانه»، به نقش مؤثر جامعه و محیط پیرامون بر رفتار آدمی تأکید ورزید. هدف پژوهش پیش ‌رو تحلیل و واکاوی اشعار سیمین بهبهانی، شاعر برجستۀ معاصر، بر مبنای نظریۀ روانشناسی اجتماعی کارن هورنای میباشد.

روش مطالعه: روش مطالعه در پژوهش پیش ‌رو توصیفی ـ تحلیلی بر مبنای مطالعات کتابخانه ای و شیوۀ سندکاوی است. جامعۀ آماری در این مقاله، مجموعه اشعار سیمین بهبهانی میباشد. مصادیق بصورت گزینشی و سامانمند انتخاب شده است و برای رسیدن به اهداف مقاله و به دست آوردن اطلاعات لازم، اشعاری را که از جهات مضمونی با محتوای پژوهش منطبق است، در حدّ گنجایش مقاله، مطرح نموده ایم.

یافته ها: طبق یافته های پژوهش به دلیل تجارب تلخ جهان پیرامون، اوضاع و شرایط اجتماعی، تبعیض و نابرابری، جهتگیریهای روحی و روانی روان‌رنجورانه ای را در اشعار سیمین میتوان مشاهده نمود که از دیدگاه هورنای، حاصل اضطراب در دنیای پیرامون شاعر است.

نتیجه گیری: اضطراب اساسی در اشعار سیمین بهبهانی سبب شکلگیری هر سه تیپ شخصیتی مهرطلب، عزلت‌طلب و برتری‌طلب شده ‌است. مشکلات اجتماعی، اوضاع سیاسی و فرهنگی، فقر، ناکامیهای فردی، شکست عاطفی همگی از جمله علل و دلایل جهتگیریهای روحی و رفتاری شاعر در قالب سه تیپ شخصیتی یادشده از نظر کارن هورنای میباشد.

کلمات کلیدی
اضطراب اساسی , شعر معاصر , سیمین بهبهانی , کارن هورنای , نقد روانکاوی.

• آدلر. آلفرد (1370). روانشناسی فردی. ترجمۀ حسن زمانی شرفشاهی. تهران: تصویر، ص 237.
• اسماعیلی. محسن و زندیه. حسن (1390). «روح نامرئی شعر فارسی؛ تأثیر عاملهای سیاسی و اجتماعی عصر پهلوی بر فراز و فرود رمانتیسم فارسی». پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی (1)2، صص 127 ـ 155.
• اسماعیلی‌نیا. فاطمه و دیگران (1396). «بررسی تطبیقی عوامل شعر سیاه در اشعار سیمین بهبهانی و نازک‌الملائکه». دوفصلنامۀ مطالعات تطبیقی فارسی ـ عربی. (3)2، صص 9 ـ 36.
• برزگر. ابراهیم (1388). روانشناسی سیاسی. تهران: سمت، صص 134 ـ 135.
• بریکرر. هاریت (1397). مهرطلبی؛ بیماری راضی کردن دیگران. ترجمۀ مهدی قرچه داغی. تهران: نخستین، ص 139.
• بهبهانی. سیمین (1381). مجموعه اشعار. چاپ ششم. تهران: نگاه.
• خوروش. مهدی (1394). روانشناسی شخصیت. اصفهان: سنا، صص 119 ـ 120.
• زرقانی. سید مهدی (1384). چشم‌انداز شعر معاصر ایران. چاپ دوم. تهران: ثالث. ص 382.
• سیاسی. علی‌اکبر (1385). نظریه های شخصیت. تهران: انتشارات دانشگاه تهران، صص 128. 207.
• شارف. ریچارد (1384). نظریه های روان‌درمانی و مشاوره. ترجمۀ مهرداد فیروزبخت. چاپ دوم. تهران: رسا، ص 71.
• شولتز. دوان (1390). نظریه های شخصیت. ترجمۀ یحیی سیدمحمدی. تهران: ویرایش.
• صنعتی. محمد و دیگران (1388). مرگ: مجموعه مقالات. تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ص 58.
• طاهری. سید مهدی (1390). «روانشناسی شخصیت محمدرضا پهلوی با تکیه بر نظریۀ کارن هورنای». جستارهای سیاسی معاصر. (2) 1، صص 65 ـ 85.
• فیست. جس و فیست. گریگوری (1391). نظریه های شخصیت. ترجمۀ یحیی سیدمحمدی، چاپ هفتم، تهران: روان، ص 198.
• نجومیان. امیرعلی (1383). درآمدی بر مدرنیسم در ادبیات. اهواز: رسش، ص 28.
• نصری. عبدالله (1389). فلسفۀ آفرینش. چاپ سوم. تهران: دانشگاه علامه طباطبایی، ص99.
• نیکزاد. محمود (1391). فرهنگ جامع روانشناسی. دو جلد. تهران: مؤسسۀ کیهان، ص 367.
• ویچز. دیوید (1379). شیوه های نقد ادبی. ترجمۀ محمدتقی صدیقیانی و غلامحسین یوسفی. تهران: علمی و فرهنگی، ص 211.
• هورنای. کارن (1387). عصبیت و رشد آدمی. ترجمۀ محمدجعفر مصفا. تهران: بهجت، صص21 ـ 50، 312.
• هورنای. کارن (1388). تعارضهای درونی ما. ترجمۀ مریم وتر. تهران: علم، ص 171، 49 ـ 48.
• هورنای. کارن (1389). راههای نو در روانکاوی. ترجمۀ اکبر تبریزی. تهران: بهجت، ص 74 ـ 75. 234.
• هورنای. کارن (1390). شخصیت عصبی زمانۀ ما. ترجمۀ محمدجعفر مصفا. تهران: بهجت، صص 160، 42، 12، 224.
• هورنای. کارن (1394). خودکاوی. ترجمۀ محمدجعفر مصفا. چاپ چهارم. تهران: بهجت، ص 79، 173.
• هورنای. کارن (1397). عصبیت و رشد آدمی. ترجمۀ محمدجعفر مصّفا. چاپ بیستم. تهران: بهجت، ص 126.
• هورنای. کارن (1397ب). روانشناسی زن. ترجمۀ ابوذر کرمی. تهران: دانژه، ص 219.
• یاوری. حورا (1386). روانکاوی و ادبیات؛ در متن دو انسان، دو جهان از بهرام گور تا راوی بوف‌کور. تهران: علم، ص 18.